آییننامه حفاظتی وسایل حمل و نقل و جابجایی مواد در کارگاهها
راهنمای جامع برای ایمنی و حفاظت در محیط کار
آیا به دنبال درک آسان قوانین ایمنی در استفاده از وسایل حمل و نقل و جابجایی مواد در کارگاهها هستید؟ این آییننامه، بخشی از مقررات حفاظت فنی و بهداشت کار است که برای ایمنی کارگران و پیشگیری از حوادث طراحی شده است. متن به زبانی ساده و روان بازنویسی شده تا برای همه قابل فهم باشد.
کلمات کلیدی: آییننامه ایمنی، جرثقیل، زنجیر، کابل، طناب لیفی، وسایل بستن بار، حفاظت فنی، ایمنی کارگاه.
هدف و دامنه شمول
هدف اصلی: ایجاد محیط کاری ایمن در کارگاهها برای پیشگیری از حوادث جانی و خسارات مالی با استفاده از وسایل حمل و نقل و جابجایی مواد. این مقررات بر اساس ماده ۸۵ قانون کار ایران تدوین شده و برای همه کارگاههای مشمول الزامی است.
فصل اول: تعاریف کلیدی (اصطلاحات پایهای)
در این فصل، اصطلاحات مهم به زبانی ساده توضیح داده شدهاند:
- دستگاههای بالابر: ماشینهایی برای جابجایی بار در جهت افقی و عمودی (به جز آسانسور حمل افراد و بار).
- انواع دستگاههای بالابر: شامل جرثقیل، جرثقیل متحرک، جرثقیل با پل متحرک، جرثقیل دروازهای، جرثقیل یکریلی، جرثقیل موتوری، جرثقیل بازویی، جرثقیل زمینی، جرثقیل سکودار، جرثقیل ساختمانی، جرثقیل الکتریکی، جرثقیل بادی، جرثقیل زنجیری، جرثقیل قرقرهای.
- لوازم بستن و بلند کردن بار: شامل طناب، کابل فولادی، زنجیر، حلقه، قلاب، بست کابل و غیره.
فصل دوم: کلیات
این فصل به اصول کلی ایمنی و نگهداری دستگاههای بالابر میپردازد:
- ماده ۱ - ساختمان و نگهداری: بدنه و قطعات باید مقاوم بوده، روزانه توسط متصدی و هفتگی توسط متخصص بازرسی شوند.
- ماده ۲ - ظرفیت مجاز: باید روی دستگاه مشخص و خوانا نوشته شود؛ بلند کردن بار بیش از ظرفیت ممنوع است (مگر در آزمایش).
- ماده ۵ - پیچ و مهرهها: باید محکم و با واشرهای فنری باشند.
- ماده ۶ و ۷ - کابلها: قطر استوانه کابل حداقل ۳۰ برابر قطر کابل، با لبههای محکم.
- ماده ۹ - تجهیزات الکتریکی: باید مطابق آییننامههای حفاظتی باشد.
- ماده ۱۱ - ترمزهای حفاظتی: باید بار معادل ۱.۵ برابر ظرفیت را نگه دارند.
- ماده ۱۲ و ۱۳ - طنابهای فرمان: باید علامتگذاری شده و از پیچیدگی جلوگیری شود.
- ماده ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸ - بازرسی: قبل از استفاده اولیه، روزانه، هفتگی، و هر ۳ ماه توسط متخصص انجام شود.
- ماده ۲۲ و ۲۳ - حمل بار: بار باید عمودی و بدون نوسان جابجا شود؛ در حرکت مایل، احتیاط لازم است.
- ماده ۲۷ و ۲۸ - ایمنی کارگران: حمل بار از بالای سر افراد ممنوع است؛ علائم مشخص برای هدایت بار الزامی است.
فصل سوم: جرثقیلها
این فصل به ایمنی جرثقیلها میپردازد:
- ماده ۳۳ - ساختمان: قطعات تحت فشار از فولاد یا فلز مشابه ساخته شوند.
- ماده ۳۵ - حفاظها: چرخدندهها و قطعات متحرک باید دارای حفاظ باشند.
- ماده ۳۶ و ۳۷ - الکترومغناطیس: باید ایمن و مرتب آزمایش شود؛ ماگنت در حالت بیکاری روی زمین قرار گیرد.
- ماده ۳۹ - راهرو: برای جرثقیلهای هدایتشونده از پایین، راهرو با عرض حداقل ۹۰ سانتیمتر لازم است.
- ماده ۴۲ - اتاق جرثقیل: باید دید کافی داشته و در فضای باز محفوظ باشد.
- ماده ۴۴ و ۴۵ - رانندگان: فقط افراد مجاز و آموزشدیده حق رانندگی دارند؛ استعمال دخانیات و مطالعه در حین کار ممنوع است.
فصل چهارم: جرثقیلهای متحرک
ایمنی جرثقیلهای متحرک:
- ماده ۴۹ - فضای آزاد: فاصله کافی بین جرثقیل و موانع باید حفظ شود.
- ماده ۵۰ - ضریب اطمینان: برای قلابها (۳-۵) و کابل (۶).
- ماده ۵۱ و ۵۳ - ترمز و گیره: برای مقاومت در برابر باد و ایمنی چرخها.
- ماده ۶۱ - راهرو و سکو: حداقل عرض ۴۵ سانتیمتر برای سکوها و نردههای حفاظتی.
- ماده ۶۷ - اتاق فرمان: مقاوم در برابر آتش و عوامل جوی، با دید کافی.
- ماده ۷۲ - تجهیزات الکتریکی: کلیدهای اصلی و ضامندار برای قطع جریان.
- ماده ۷۷ و ۷۸ - ترمزها: برای بارهای سنگین، دو ترمز الکتریکی یا یک مکانیکی و یک الکتریکی.
فصل پنجم: جرثقیلهای متحرک موتوری
ایمنی جرثقیلهای متحرک موتوری:
- ماده ۹۸ و ۹۹ - ظرفیت: باید مشخص و آژیر اضافهبار نصب شود.
- ماده ۱۰۰ - فضای آزاد: حداقل ۳۵ سانتیمتر بین قطعات متحرک.
- ماده ۱۰۱ - پله و نرده: برای دسترسی ایمن به اتاق فرمان.
- ماده ۱۱۳ و ۱۱۴ - تجهیزات ایمنی: اتصال به زمین، چراغهای جلو و عقب، بوق آگاهکننده.
- ماده ۱۰۹ - ترمزها: دستی و مکانیکی الزامی است.
فصل ششم: جرثقیلهای بازویی
ایمنی جرثقیلهای بازویی:
- ماده ۱۱۹ - ظرفیت: باید برای زوایای مختلف بازو مشخص شود.
- ماده ۱۲۰ - آژیر اضافهبار: برای هشدار بار بیش از حد.
- ماده ۱۲۱ - پایهها: روی پی محکم نصب شوند.
- ماده ۱۲۳ - بالابر دستی: مجهز به شیطانک یا چرخ حلزون برای ایمنی.
فصل هفتم: جرثقیلهای متحرک زمینی و سکودار
ایمنی جرثقیلهای زمینی و سکودار:
- ماده ۱۲۵ - فرمان و کنترل: باید یکنواخت و محافظتشده باشد.
- ماده ۱۲۷ - اتصال به زمین: برای جرثقیلهای برقی الزامی است.
- ماده ۱۲۹ و ۱۳۰ - ترمز و حفاظ: چرخها باید سپر و ترمز مؤثر داشته باشند.
- ماده ۱۳۴ - بازوهای مفصلی: مجهز به ضامنهای خودکار.
فصل هشتم: جرثقیلهای ساختمانی (چرخچاه)
ایمنی جرثقیلهای ساختمانی:
- ماده ۱۳۹ - ساختمان: از فلز با ضریب اطمینان ۵-۱۲.
- ماده ۱۴۱ - پی محکم: برای استحکام پایهها.
- ماده ۱۴۲ - ترمزها: خودکار برای نگهداری بار.
- ماده ۱۴۶ - دستی: نیروی لازم برای هر کارگر حداکثر ۱۰ کیلوگرم.
فصل نهم: جرثقیلهای الکتریکی، بادی، زنجیری
ایمنی جرثقیلهای الکتریکی، بادی و زنجیری:
- ماده ۱۵۱ - الکتریکی: از فولاد با ضریب اطمینان ۵-۸، مجهز به ترمز خودکار.
- ماده ۱۵۴ و ۱۵۵ - بادی: سیلندرها با گوه یا قلاب محکم شوند.
- ماده ۱۵۸ و ۱۵۹ - زنجیری: نگهدارنده مقاوم، بدون چدن، با ضریب اطمینان ۵-۸.
فصل دهم: جرثقیلهای قرقرهای
ایمنی جرثقیلهای قرقرهای:
- ماده ۱۶۲ - قرقرهها: مجهز به قلاب یا چنگک محکم.
- ماده ۱۶۳ و ۱۶۴ - طنابها: متناسب با ابعاد قرقره، بدون تماس مستقیم دست کارگر.
فصل یازدهم: لوازم بلند کردن بار
ایمنی در استفاده از لوازم بلند کردن بار:
- ماده ۱۶۵ و ۱۶۶ - زنجیرها: از آهن چکشخوار یا فولاد با ضریب اطمینان ۵؛ بازرسی روزانه و تعویض در صورت خوردگی یا افزایش طول.
- ماده ۱۸۴ و ۱۸۵ - کابلهای فلزی: ضریب اطمینان ۶، آزمایش قبل از استفاده، تعویض در صورت کاهش مقاومت.
- ماده ۱۹۹ - طنابهای لیفی: مقاومت ۸۰۰ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع، ضریب اطمینان ۱۰، بازرسی هر ۳ ماه.
- ماده ۲۰۹ و ۲۱۲ - قرقرهها و قلابها: شیارهای مناسب، مجهز به حفاظ و بلبرینگ برای بارهای سنگین.
- ماده ۲۱۷ - وسایل بستن بار: از زنجیر، کابل یا طناب مقاوم ساخته شوند.
- ماده ۲۱۸ - ظرفیت مجاز: باید روی پلاک فلزی درج شود.
- ماده ۲۱۹ - بازرسی: قبل از هر استفاده، هفتگی توسط شخص صلاحیتدار، و هر ۳ ماه یا پس از صدمه.
- ماده ۲۲۰ - اتصال ایمن: مجهز به حلقه، قلاب یا چنگک برای اتصال ایمن.
- ماده ۲۲۱ - لبههای تیز: برای لبههای تیز، بالشتک استفاده شود.
- ماده ۲۲۴ - زاویه شاخهها: زاویه رأس شاخهها حداکثر ۶۰ درجه.
- ماده ۲۲۵ - بارهای بلند: برای بارهای بلند (بیش از ۳.۶ متر) یا لغزنده، میله یا قاب جداکننده لازم است.
- ماده ۲۲۶ - وسایل معیوب: وسایل معیوب فوراً از کار خارج شوند.
- ماده ۲۲۷ - نگهداری: وسایل بستن باید در محل مناسب و قابل دسترس نگهداری شوند.
جمعبندی
این آییننامه با هدف ایمنسازی کارگاهها در استفاده از وسایل حمل و نقل و جابجایی مواد تدوین شده است. رعایت این مقررات برای پیشگیری از حوادث و خسارات الزامی است.
سوالات متداول (FAQ)
هدف اصلی این آییننامه چیست؟
ایمنسازی محیط کار کارگاهها برای پیشگیری از حوادث جانی و خسارات مالی.
چه کسانی مسئول رعایت مقررات هستند؟
کارفرما مسئول اصلی است و باید خسارات ناشی از عدم رعایت را جبران کند.
چرا بازرسی دورهای الزامی است؟
برای اطمینان از عملکرد ایمن دستگاهها و جلوگیری از خرابی یا حوادث.
ضریب اطمینان چیست؟
نسبت مقاومت تجهیزات به بار مورد انتظار، برای تضمین ایمنی.
چگونه وسایل معیوب شناسایی شوند؟
از طریق بازرسی روزانه، هفتگی و سهماهه توسط افراد صلاحیتدار.