آیین‌نامه حفاظتی مولد بخار و دیگ‌های آبگرم
راهنمای جامع برای ایمنی و حفاظت در محیط کار
آیا به دنبال درک آسان قوانین ایمنی مولدهای بخار و دیگ‌های آبگرم هستید؟ این آیین‌نامه که در ۲ فروردین ۱۳۹۹ تصویب شده، بخشی از آیین‌نامه‌های حفاظت فنی و بهداشت کار است. ما آن را به زبانی ساده و روان بازنویسی کرده‌ایم تا حتی افراد غیرمتخصص هم به راحتی متوجه شوند. هیچ بخشی حذف نشده، اما متن‌ها کوتاه‌تر، ترکیب‌شده و خواناتر شده‌اند.
این راهنما برای ایمنی کارگران، پیشگیری از حوادث و خسارات طراحی شده و بر اساس ماده ۸۵ قانون کار ایران تدوین گردیده. مناسب برای جستجوهای "مولد بخار"، "دیگ بخار"، "دیگ آبگرم"، "ایمنی مولد بخار" و "آیین‌نامه حفاظتی".
کلمات کلیدی: مولد بخار، دیگ بخار، دیگ آبگرم، ایمنی مولد بخار، آیین‌نامه حفاظتی، بهداشت کار، حفاظت فنی.
منبع: اداره کار ( مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار)
هدف و دامنه شمول
هدف اصلی: ایجاد محیط کاری ایمن در همه واحدهای بهره‌برداری مولدهای بخار و دیگ‌های آبگرم برای پیشگیری از حوادث جانی و خسارات مالی. این مقررات بر اساس ماده ۸۵ قانون کار جمهوری اسلامی ایران تدوین شده و برای همه واحدهای مشمول الزامی است.
فصل اول: تعاریف کلیدی (اصطلاحات پایه‌ای)
در این فصل، اصطلاحات مهم به زبانی ساده توضیح داده شده‌اند:
- ماده ۱ الف: مولد بخار یا دیگ بخار: دستگاه یا محفظه بستهای که در آن بخار با فشار بیشتر از فشار هوای خارج تولید می‌گردد.
- ماده ۱ ب: مولد بخار با فشار قوی یا متوسط: مولدی که حد اعلای فشار موثر مجاز آن بیش از یک کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع (پانزده پوند بر اینچ مربع) باشد.
- ماده ۱ ج: مولد بخار با فشار ضعیف: مولدی که فشار موثر مجاز آن از یک کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع (پانزده پوند بر اینچ مربع) تجاوز نکند.
- ماده ۱ د: دیگ‌های آبگرم: دستگاه‌های گرم‌کننده آب که فشار موثر داخلی آن از ۱۰ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع (۱۵۰ پوند بر اینچ مربع) تجاوز نکند یا در صورت فشار بیشتر، درجه حرارت آب از ۱۲۰ درجه سانتی‌گراد (۲۵۰ درجه فارنهایت) بیشتر نباشد و نباید در آن بخار آب تولید شود.
- ماده ۱ هـ: فشار موثر داخلی: فشار اضافه داخل دستگاه نسبت به هوای خارج.
- ماده ۱ و: واحدهای اندازه‌گیری فشار: اتمسفر (کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع)، پوند بر اینچ مربع، بار و نیوتن بر میلی‌متر مربع.
فصل دوم: اصول کلی - ساختمان و شناسایی
این فصل به اصول ساخت، شناسایی و بازرسی مولدهای بخار می‌پردازد:
- ماده ۲: چگونگی ساختمان: مولد بخار و لوازم مربوطه باید برای کار مورد نظر مناسب و دارای مقاومت کافی در مقابل فشارهای داخلی باشد.
- ماده ۳: مصالح ساخت: لوازم و اتصالات باید از مصالح مرغوب، بدون عیب و با وزن و ضخامت کافی بر اساس استانداردهای معتبر ساخته شوند.
- ماده ۴: لوحه شناسایی: هر مولد بخار باید دارای لوحه فلزی شامل نام سازنده، شماره ردیف، سال ساخت، حداکثر فشار موثر مجاز، فشار آزمایش هیدرواستاتیک، استاندارد ساخت و نوع سوخت باشد.
- ماده ۵: نصب لوحه شناسایی: لوحه باید در جلو دیگ یا محلی قابل‌رویت نصب و مشخصات آن در اطراف دریچه آدم‌رو حک شود.
- ماده ۶: مدارک فنی: هر مولد باید دارای گواهینامه‌ای شامل مشخصات فنی، محاسبات و اطلاعات مطابق با لوحه شناسایی باشد.
- ماده ۷: آزمایش‌های ساخت: گواهینامه باید شامل آزمایش‌های مخرب و غیرمخرب انجام‌شده روی مصالح و مولد باشد.
- ماده ۸: نگهداری مدارک: گواهینامه باید در کارخانه نگهداری و در صورت نیاز به بازرسان ارائه شود.
- ماده ۹: بازرسی دوره‌ای: بازرسی داخلی و خارجی توسط بازرسان مجاز قبل از بهره‌برداری، پس از تعمیر اساسی و هر ۱۲ ماه یک‌بار انجام شود.
- ماده ۱۰: آماده‌سازی برای بازرسی: مالک یا بهره‌بردار باید دستگاه را برای بازرسی تخلیه، سرد و شستشو کند.
- ماده ۱۱: بازرسی اجاق داخلی: برای بازرسی، شبکه‌ها و آجرهای نسوز مزاحم باید برداشته شوند.
- ماده ۱۲: آزمایش هیدرواستاتیک: فشار آزمایش نباید از ۱.۵ برابر فشار مجاز تجاوز کند و قطعات تقویتی از طریق سوراخ‌های مخصوص آزمایش شوند.
- ماده ۱۳: آماده‌سازی سوپاپ‌ها: در آزمایش هیدرواستاتیک، سوپاپ‌های اطمینان برداشته و محل آن‌ها با درپوش مقاوم مسدود شود.
- ماده ۱۴: آزمایش سوپاپ‌ها: پس از آزمایش هیدرواستاتیک، سوپاپ‌های اطمینان سوار و با فشار عادی آزمایش شوند.
- ماده ۱۵: ممنوعیت بهره‌برداری: در صورت عدم ایمنی یا نقص لوازم حفاظتی، بهره‌برداری تا رفع نقص ممنوع است.
- ماده ۱۶: کاهش فشار: در صورت مشاهده معایب یا فرسودگی، فشار مجاز باید کاهش یابد تا خطر انفجار رفع شود.
- ماده ۱۷: نکات بازرسی: شامل تنظیم شعله، عملکرد دستگاه‌های کنترل سطح آب، احتراق کامل و سیستم‌های خودکار.
- ماده ۱۸: ایمنی الکتریکی: ولتاژ چراغ‌ها و ابزارهای برقی برای بازرسی نباید از ۲۵ ولت (به‌جز دستگاه جوشکاری) تجاوز کند.
فصل سوم: مولدهای فشار متوسط و قوی - دیگخانه و تجهیزات
مقررات مربوط به دیگخانه و تجهیزات ایمنی:
- ماده ۱۹: مرکز تولید بخار (دیگخانه): باید در محل جداگانه با فاصله حداقل ۳ متر از بناها، با مصالح غیرقابل اشتعال ساخته و تأیید مقام صلاحیت‌دار شود.
- ماده ۲۰: ایمنی اطراف: اطراف مولد باید عاری از مواد سوختنی باشد و برای انبار اشیاء استفاده نشود.
- ماده ۲۱: دیوار مقاوم: در مجاورت مواد قابل انفجار، دیوار حدفاصل باید کامل، مقاوم و بدون منفذ باشد.
- ماده ۲۲: راه‌های خروج: دیگخانه و محل‌های پرخطر باید حداقل دو راه خروج بدون مانع داشته باشند.
- ماده ۲۳: دسترسی به تجهیزات: سکوها، راهروها و پلکان‌های فلزی یا غیرقابل اشتعال برای دسترسی به شیرها و آب‌نما ساخته شوند.
- ماده ۲۴: پلکان‌های سکو: سکوهای کنار مولد باید حداقل دو پلکان با فاصله مناسب داشته باشند.
- ماده ۲۵: ابعاد دیگخانه: سقف دیگخانه باید حداقل ۱۵ سانتی‌متر بالاتر از مرتفع‌ترین شیر و ۱.۸ متر بالاتر از سکو باشد.
- ماده ۲۶: حفاظت چاله‌ها: چاله‌ها و معابر باید با پاگیر و نرده‌های فلزی محصور شوند.
- ماده ۲۷: پی‌ریزی: پایه‌ها باید در برابر فشار آزمایش آب سرد و انبساط حرارتی مقاوم و برای دیگ‌های افقی با غلطک طراحی شوند.
- ماده ۲۸: عایق پایه‌ها: پایه‌های فولادی باید عایق شوند تا گرما مقاومت آن‌ها را کاهش ندهد.
- ماده ۲۹: نصب لوله‌ها: لوله‌ها باید با غلاف و بستهای فراخ برای انبساط و انقباض نصب شوند.
- ماده ۳۰: مهار پایه‌ها: پایه‌های مولدهای ایستاده باید با قطعات فولادی به زمین مهار شوند.
- ماده ۳۱: فاصله بدنه: بدنه آبگیر باید حداقل ۳۰ سانتی‌متر با زمین فاصله داشته و قابل بازدید باشد.
- ماده ۳۲: دریچه‌های بازدید: مولدها باید دارای دریچه‌های آدم‌رو و دست‌رو برای آزمایش و نظافت باشند، مگر در انواع خاص.
- ماده ۳۳: ابعاد دریچه آدم‌رو: حداقل ۳۰×۴۰ سانتی‌متر برای دریچه‌های بیضی و ۴۰ سانتی‌متر برای دایره‌ای.
- ماده ۳۴: دریچه دست‌رو: حداقل قطر ۹۰ میلی‌متر برای دخول دست.
- ماده ۳۵: درب آتشخانه: حداقل ۳۰×۴۰ سانتی‌متر برای دریچه‌های بیضی و ۴۰ سانتی‌متر برای مدور در آتشخانه‌های دستی.
- ماده ۳۶: جهت باز شدن دریچه: دریچه‌های زیر ۲ متر باید از خارج به داخل باز شوند.
- ماده ۳۷: دریچه انفجار: در آتشخانه‌های سوخت مایع، پودر ذغال یا گاز، دریچه انفجار در بالاترین نقطه با حفاظ در ارتفاع کمتر از ۲ متر نصب شود.
- ماده ۳۸: سوپاپ اطمینان: مستقیم روی بدنه، بدون مانع بین مولد و دهانه خروج نصب شود.
- ماده ۳۹: ظرفیت سوپاپ: سوپاپ‌ها باید قادر به تخلیه بخار اضافی در حداکثر بار باشند.
- ماده ۴۰: جنس سوپاپ: نشیمن و صفحه سوپاپ از مواد مقاوم در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی ساخته شوند.
- ماده ۴۱: ساخت سوپاپ: بدون ایجاد ضربه، با صفحه‌ای که روی نشیمن بچرخد و خرابی قطعات مانع خروج بخار نشود.
- ماده ۴۲: تنظیم سوپاپ: روان، پلمپ‌شده، مجهز به وسایل برداشتن برای آزمایش.
- ماده ۴۳: دهانه تخلیه: حداقل ۳ متر بالاتر از کف زمین یا سکو قرار گیرد.
- ماده ۴۴: لوله تخلیه: مقطع داخلی برابر یا بزرگ‌تر از دهانه سوپاپ، با مجرای فاضلاب باز.
- ماده ۴۵: خفه‌کن سوپاپ: با مقطع کافی، بدون تنگ شدن معبر و قابل شنیدن صدای بخار.
- ماده ۴۶: سوپاپ بخار داغ‌کن: بخار داغ‌کن مجزا باید نزدیک دهانه خروجی یا روی کلکتور سوپاپ اطمینان داشته باشد.
- ماده ۴۷: سوپاپ پیش‌گرم‌کن: پیش‌گرم‌کن باید مجهز به سوپاپ اطمینان مطابق مواد ۳۹ و ۴۰ باشد.
- ماده ۴۸: شیرهای قطع: هر انشعاب بخار (به‌جز سوپاپ اطمینان و بخار خشک‌کن) باید شیر سدکننده در دسترس داشته باشد.
- ماده ۴۹: شیرهای سدکننده: مجهز به میله طویل یا وسایل مکانیکی برای باز و بسته کردن از داخل یا خارج دیگخانه.
- ماده ۵۰: شیرهای انشعاب اصلی: در مولدهای متصل به لوله اصلی، شیر سدکننده قابل قفل با قطره‌گیر نصب شود.
- ماده ۵۱: قطره‌گیر: در صورت خطر تقطیر بخار، قطره‌گیر با لوله فاضلاب مناسب نصب شود.
- ماده ۵۲: قطر لوله آب‌رسانی: حداقل ۲۵ میلی‌متر و مسیر کوتاه و مستقیم باشد.
- ماده ۵۳: لوله‌های بخار و آب: در مولدهای افقی، لوله بخار از بالای استوانه و لوله آب حداقل ۱۵ سانتی‌متر پایین‌تر وارد شود.
- ماده ۵۴: ورود آب: در مولدهای اجاق داخلی، آب در نقطه‌ای حداقل ۱۵ سانتی‌متر زیر سطح آب و حداکثر ۴۵ سانتی‌متر بالاتر از سقف آتشخانه وارد شود.
- ماده ۵۵: اتصالات لوله: به‌جای زانویی، از سه‌راه یا چهارراه برای نظافت استفاده شود.
- ماده ۵۶: شیر زیرآب: منبع آب پرکن مجهز به شیر تخلیه به محل بی‌خطر باشد.
- ماده ۵۷: انشعابات غیرمجاز: لوله‌های اتصال به منبع آب پرکن نباید انشعاب غیرضروری داشته باشند.
- ماده ۵۸: نصب فشارسنج: در محل بدون لرزش، قابل تنظیم و خوانا از محل کار متصدی.
- ماده ۵۹: اتصال فشارسنج: با سیفون به قسمت بخار یا لوله منبع آب پرکن متصل شود.
- ماده ۶۰: صفحه فشارسنج: خوانا از ۴ متری، مدرج تا ۱.۵ تا ۲ برابر فشار مجاز، با علامت قرمز برای فشار حداکثر.
- ماده ۶۱: یکنواختی فشارسنج‌ها: فشارسنج‌ها در دیگخانه باید متحدالشکل باشند.
- ماده ۶۲: فشارسنج آزمایشی: مولد باید انشعاب مخصوص برای فشارسنج آزمایشی با شیر سه‌راه داشته باشد.
- ماده ۶۳: آب‌نما: حداقل یک یا دو آب‌نما، خوانا، با شیر زودبند، شیشه مسلح و علامت‌های سطح مجاز.
- ماده ۶۴: نصب آب‌نما: طوری نصب شود که با پایین‌ترین سطح قابل‌رویت، آب کافی برای ایمنی باقی بماند.
- ماده ۶۵: شیرهای کنترل سطح آب: حداقل سه شیر در مولدهای بزرگ، اختیاری در مولدهای دو آب‌نما یا کوچک.
- ماده ۶۶: دسترسی به شیرهای کنترل: مجهز به دسته یا زنجیر برای باز و بسته کردن از پایین و حفاظ در برابر ریزش آب.
- ماده ۶۷: فشنگ فوزیبل: تعویض هر ۱۲ ماه، بدون استفاده مجدد از پوسته.
- ماده ۶۸: محدودیت فشنگ فوزیبل: در مولدهای با فشار بیش از ۱۷.۵ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع ممنوع است.
- ماده ۶۹: نصب فشنگ فوزیبل: در بالاترین نقطه کوره در معرض حرارت مستقیم.
- ماده ۷۰: فشنگ فوزیبل بخاری: در همان سطح فشنگ فوزیبل آتشی نصب شود.
- ماده ۷۱: سیستم کنترل خودکار: دو دستگاه خودکار برای کنترل پمپ تغذیه، قطع مشعل و خاموشی سیستم در صورت کاهش سطح آب.
- ماده ۷۲: لوله تخلیه: حداقل یک لوله تخلیه با شیر در پایین‌ترین سطح آب.
- ماده ۷۳: تخلیه مشترک: هر لوله تخلیه باید مجهز به دو شیر آهسته یا یک شیر آهسته و یک شیر تندبازشو باشد.
- ماده ۷۴: عاری از مانع: شیرهای تخلیه باید بدون مانع یا حفره برای جلوگیری از رسوب باشند.
- ماده ۷۵: عایق لوله تخلیه: لوله‌های تخلیه در معرض حرارت باید با مواد نسوز عایق شوند.
- ماده ۷۶: محل تخلیه: محل ریزش آب تخلیه باید بی‌خطر و بدون اتصال به فاضلاب مستراح باشد.
- ماده ۷۷: مخازن تخلیه: مجهز به لوله هواکش بدون شیر و قابل بازرسی.
- ماده ۷۸: آب‌رسانی: استفاده از آب تصفیه‌شده برای جلوگیری از خوردگی و رسوب.
- ماده ۷۹: نصب لوله آب‌رسانی: بدون برخورد مستقیم با سطوح داغ یا اتصالات پرچ‌شده.
- ماده ۸۰: شیر یک‌طرفه: لوله‌های آب‌رسانی باید مجهز به شیر یک‌طرفه و شیر دیگر بین آن و مولد باشند.
- ماده ۸۱: آب‌رسانی مشترک: هر انشعاب باید شیر سدکننده بین شیر یک‌طرفه و منبع داشته باشد.
- ماده ۸۲: دو دستگاه آب‌رسانی: شرایط مواد ۷۸ تا ۸۱ برای هر دستگاه آب‌رسانی رعایت شود.
- ماده ۸۳: شیر پیش‌گرم‌کن: شیر یک‌طرفه باید قبل از پیش‌گرم‌کن نصب شود.
- ماده ۸۴: جداکننده روغن: در صورت استفاده از بخار ماشین، جداکننده روغن نصب شود.
- ماده ۸۵: ظرفیت آب‌رسانی: مولدهای با سطح حرارتی بیش از ۲۵ متر مربع باید دو دستگاه آب‌رسانی با دبی دو برابر تبخیر داشته باشند.
- ماده ۸۶: آزمایش آب: آزمایش مداوم آب مصرفی و داخل دیگ و ثبت نتایج.
- ماده ۸۷: مواد شیمیایی: افزودن مواد شیمیایی لازم بر اساس آزمایش‌ها.
- ماده ۸۸: تجهیزات پیش‌گرم‌کن: مجهز به دماسنج، دریچه تنظیم دود، دهانه دست‌رو و سوپاپ اطمینان.
- ماده ۸۹: تهویه پیش‌گرم‌کن: دارای دریچه‌های تهویه و انفجار در ارتفاع حداقل ۲ متر.
- ماده ۹۰: تنظیم‌کننده دود: از بسته شدن مجرای دود یا هوا در صورت خرابی جلوگیری شود.
- ماده ۹۱: سوخت‌رسانی گازی: مجهز به شیر قطع سریع، مجرای قابل تنظیم گاز و هوا، لوله مخلوط‌کننده و شعله دائمی.
- ماده ۹۲: تهویه محوطه: مولدهای گازی نباید در محوطه محصور بدون تهویه دائم نصب شوند.
- ماده ۹۳: حفاظ قطعات متحرک: در مولدهای ذغال‌سوز خودکار، قطعات متحرک باید حفاظت شوند.
- ماده ۹۴: اتوکلاو: اتوکلاوهای با شعله مستقیم باید مجهز به ترموکوپل الکتریکی برای قطع سوخت باشند.
فصل چهارم: مولدهای فشار کم و دیگ‌های آبگرم - تجهیزات و ایمنی
ایمنی در مولدهای فشار کم و دیگ‌های آبگرم:
- ماده ۹۵: فشار و دما: فشار بخار تا ۱ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع و دمای آب تا ۱۲۰ درجه سانتی‌گراد، در غیر این صورت مشمول فصل دوم می‌شوند.
- ماده ۹۶: دریچه‌های بازدید: مولدهای فولادی باید دارای دریچه آدم‌رو و دست‌رو برای بازرسی و رسوب‌گیری باشند، مگر در مولدهای کوچک.
- ماده ۹۷: مشخصات دریچه: مطابق مواد ۳۳، ۳۴ و ۳۵ فصل دوم، مگر در انواع خاص.
- ماده ۹۸: دریچه‌های چدنی: دیگ‌های چدنی باید دارای دریچه‌های شستشوی مناسب باشند.
- ماده ۹۹: سوپاپ اطمینان: حداقل یک سوپاپ یا وسیله ایمنی آزمایش‌شده برای تخلیه فشار اضافی.
- ماده ۱۰۰: تنظیم سوپاپ: مطابق مواد ۳۸ تا ۴۵ فصل دوم، پلمپ‌شده و در فشار کمتر از ۱ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع تخلیه شود.
- ماده ۱۰۱: سوپاپ فشار آب: دیگ آبگرم باید مجهز به سوپاپ اطمینان یا مخزن انبساط باشد.
- ماده ۱۰۲: تنظیم سوپاپ آب: در فشار برابر یا کمتر از فشار مجاز دیگ باز شود.
- ماده ۱۰۳: جنس سوپاپ آب: استفاده از دیافراگم یا مواد پوسیدنی ممنوع است.
- ماده ۱۰۴: محل سوپاپ آب: طوری قرار گیرد که خطر سوختگی ایجاد نکند.
- ماده ۱۰۵: شیر سدکننده ورودی: در صورت وجود شیر سدکننده در ورودی، شیر مشابه در خروجی نصب شود.
- ماده ۱۰۶: شیرهای مشترک: در مولدهای متصل به شبکه مشترک، شیرهای سدکننده در ورودی و خروجی هر دیگ نصب شوند.
- ماده ۱۰۷: منبع آب پرکن: مطابق مواد بخش ۵ فصل دوم.
- ماده ۱۰۸: فشارسنج بخار: مطابق مواد بخش ۶ فصل دوم.
- ماده ۱۰۹: فشارسنج آب: متصل به دیگ یا لوله خروجی با شیر مخصوص.
- ماده ۱۱۰: صفحه فشارسنج آب: مدرج تا ۱.۵ برابر فشار مجاز.
- ماده ۱۱۱: تنظیم سوخت: دستگاه تنظیم سوخت باید فشار را زیر ۱ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع نگه دارد.
- ماده ۱۱۲: دماسنج: خوانا، نمایش‌دهنده دمای آب دیگ.
- ماده ۱۱۳: تنظیم سوخت با دما: دستگاه تنظیم سوخت باید دما را زیر ۱۲۰ درجه سانتی‌گراد نگه دارد.
- ماده ۱۱۴: آب‌نمای شیشه‌ای: حداقل یک آب‌نما با شیر تخلیه، مطابق بخش ۷ فصل دوم.
- ماده ۱۱۵: شیرهای کنترل سطح آب: حداقل دو شیر در سطوح مجاز، مطابق بخش ۸ فصل دوم.
- ماده ۱۱۶: شبکه لوله‌کشی: بدون خطر یخ‌زدگی و بسته شدن تصادفی لوله انبساط.
- ماده ۱۱۷: زیرآب: دارای لوله و شیر تخلیه جداگانه، مطابق بخش ۱۰ فصل دوم.
- ماده ۱۱۸: آب ورودی: نباید مستقیماً به سطوح داغ برخورد کند.
- ماده ۱۱۹: شبکه آب‌رسانی: شبکه تحت فشار مستقیماً به دیگ متصل نشود.
- ماده ۱۲۰: آب‌گیری: نباید از مجاری آب‌نما یا شیرهای کنترل انجام شود.
- ماده ۱۲۱: دستگاه خودکار: در مولدهای خودکار، دستگاه آب‌رسانی و قطع سوخت در صورت کاهش سطح آب عمل کند.
فصل پنجم: بهره‌برداری و مراقبت - راه‌اندازی و نگهداری
مقررات بهره‌برداری ایمن و نگهداری:
- ماده ۱۲۲: نظارت: مولدها باید همیشه تحت نظارت صحیح قرار گیرند.
- ماده ۱۲۳: صلاحیت کارکنان: متصدیان باید دارای صلاحیت و تجربه فنی کافی باشند.
- ماده ۱۲۴: ورود به دیگخانه: فقط کارکنان مجاز و همراهان آن‌ها حق ورود دارند.
- ماده ۱۲۵: بررسی قبل از راه‌اندازی: بررسی کامل داخل و خارج، نبود مواد خارجی، آماده بودن لوله‌کشی و بسته بودن دریچه‌ها.
- ماده ۱۲۶: تخلیه هوا: شیر تخلیه هوا قبل از آب‌رسانی باز شود.
- ماده ۱۲۷: پر کردن دیگ: دیگ تا سطح مجاز یا بالاتر پر شود.
- ماده ۱۲۸: گرم کردن: آهسته و یکنواخت برای جلوگیری از انبساط شدید.
- ماده ۱۲۹: تهویه قبل از آتش: دستگاه‌های تنظیم هوا و دود قبل از روشن کردن باز شوند.
- ماده ۱۳۰: دودکش مشترک: دریچه‌های مولدهای خاموش بسته شوند.
- ماده ۱۳۱: سوخت غیرمجاز: استفاده از سوخت‌های مایع یا قابل انفجار در مولدهای ذغالی ممنوع است.
- ماده ۱۳۲: آتش‌گیرانه: آماده‌سازی آتش‌گیرانه در مولدهای تحت تعمیر ممنوع است.
- ماده ۱۳۳: ایمنی سوخت نفتی: بررسی نبود مواد نفتی و تهویه کامل قبل از روشن کردن.
- ماده ۱۳۴: سوخت مایع یا گاز: تنظیم دریچه‌های دود و استفاده از مشعل دستی با دسته بلند.
- ماده ۱۳۵: روشن کردن سوخت‌پاش: سوخت‌پاش وسط ابتدا روشن شود.
- ماده ۱۳۶: بررسی اولیه: آزمایش سطح آب، بستن شیر تخلیه هوا، بررسی نشتی و افزایش تدریجی فشار.
- ماده ۱۳۷: ورود بخار: شیرهای بخار به‌آرامی باز شوند تا لوله‌ها گرم شوند.
- ماده ۱۳۸: رسیدن به فشار کاری: آزمایش دستی سوپاپ‌ها، باز کردن کامل شیر دود و شیر سدکننده به‌آرامی.
- ماده ۱۳۹: مراقبت مداوم: نظارت بر شیرها، آب‌نما، فشارسنج و ثبت نتایج.
- ماده ۱۴۰: تمیزی تجهیزات: شیشه‌های آب‌نما و فشارسنج تمیز و قابل‌رویت باشند.
- ماده ۱۴۱: احتراق منظم: احتراق باید ثابت و منظم باشد.
- ماده ۱۴۲: برگشت شعله: در صورت برگشت شعله، سوخت قطع و کوره تهویه شود.
- ماده ۱۴۳: ایمنی ذغال‌سوز: باز کردن دریچه دود و ایستادن در محل ایمن هنگام افزودن سوخت.
- ماده ۱۴۴: منافذ ذغال: ایجاد منافذ برای خروج گازها هنگام افزودن ذغال.
- ماده ۱۴۵: سیخ‌های آتش: در محل مخصوص و دور از دسترس قرار گیرند.
- ماده ۱۴۶: دوده‌گیری: حداقل یک‌بار در هر شیفت کاری.
- ماده ۱۴۷: کوره زنده: بستن هواکش خاکستردان و تنظیم دریچه‌ها برای حفظ آتش.
- ماده ۱۴۸: ایمنی سوخت‌پاش: اطمینان از وجود شعله و بستن شیر سوخت در صورت توقف.
- ماده ۱۴۹: تنظیم حرارت: افزایش کشش هوا قبل از افزودن سوخت و کاهش سوخت قبل از کم کردن کشش.
- ماده ۱۵۰: آزمایش دریچه‌ها: دریچه‌های اطمینان یا انفجار هر ۲۴ ساعت آزمایش شوند.
- ماده ۱۵۱: آزمایش سوخت: در مولدهای خاص، سوخت هر ساعت از نظر غلظت، دما و رطوبت آزمایش شود.
- ماده ۱۵۲: نشتی گاز: بررسی عدم نشتی در لوله‌ها و شیرهای گازرسانی.
- ماده ۱۵۳: پیش‌گرم‌کن سوخت: متصدیان باید آموزش لازم برای کار با پیش‌گرم‌کن داشته باشند.
- ماده ۱۵۴: حفاظت سوخت: جلوگیری از آلودگی سوخت به مواد خارجی.
- ماده ۱۵۵: کنترل سطح آب: بررسی مداوم سطح آب با آب‌نما و شیرهای کنترل در هر شیفت.
- ماده ۱۵۶: تمیزی آب‌نما: شیشه آب‌نما تمیز و در صورت تعویض، با بخار گرم شود.
- ماده ۱۵۷: کاهش سطح آب: در صورت کاهش سطح آب، فشار به‌تدریج کم و از افزایش ناگهانی آب یا باز کردن سوپاپ‌ها خودداری شود.
- ماده ۱۵۸: کاهش فشار: قطع سوخت، بستن دریچه‌های هوا، هدایت گازهای زائد و پوشش آتش ذغال.
- ماده ۱۵۹: بررسی پس از خنک شدن: بررسی علت کاهش سطح آب و معایب دیگر پس از خنک شدن و کاهش فشار.
- ماده ۱۶۰: کف کردن آب: بستن شیر بخار، تنظیم آتش، تعویض آب و در صورت لزوم خاموشی مولد.
- ماده ۱۶۱: وجود روغن: تخلیه روغن با شیر هم‌سطح یا شستشو با محلول سودا.
- ماده ۱۶۲: شیر پیش‌گرم‌کن: باز ماندن شیر خروجی یا تخلیه و قفل شیر زیرآب در صورت بسته بودن.
- ماده ۱۶۳: زیرآب زدن: باز کردن تدریجی شیر زیرآب تا تخلیه رسوبات و بستن پس از کاهش ۱۰ سانتی‌متر سطح آب.
- ماده ۱۶۴: تخلیه دوره‌ای: شیر زیرآب حداقل هر ۲۴ ساعت باز شود.
- ماده ۱۶۵: شیر تندبازشو: ابتدا شیر معمولی باز و پس از بستن کامل آن، شیر تندبازشو بسته شود.
- ماده ۱۶۶: محدودیت تخلیه: تخلیه بیش از یک دیگ همزمان ممنوع و متصدی نباید محل را ترک کند.
- ماده ۱۶۷: کمک متصدی: در صورت عدم امکان خواندن آب‌نما، یک نفر برای کمک مامور شود.
- ماده ۱۶۸: بازرسی معایب: بررسی آب‌بندی و معایب در هر شیفت و خاموشی در صورت نقص.
- ماده ۱۶۹: تخلیه خاکستر: تخلیه زودهنگام خاکستر و جلوگیری از تجمع آن.
- ماده ۱۷۰: ایمنی خاکستر داغ: اطلاع به کارگران و جلوگیری از تماس آب با قطعات داغ.
- ماده ۱۷۱: تخلیه مکشی: دریچه‌های انفجار باید آزاد باشند.
- ماده ۱۷۲: تخلیه با بخار: کاهش گردوخاک و حفاظت کارگران از آب گرم.
- ماده ۱۷۳: رفع انسداد: دو کارگر برای رفع انسداد و استفاده از دستگاه تغییر مسیر.
- ماده ۱۷۴: توقف مولد: کاهش فشار طبق بخش ۷، بستن اجاق و تخلیه آتش فقط در موارد اضطراری.
- ماده ۱۷۵: تخلیه دیرهنگام: تخلیه آب پس از ۸ ساعت از کاهش فشار در مولدهای بزرگ.
- ماده ۱۷۶: تخلیه در فشار کم: تخلیه در پایین‌ترین فشار ممکن با رعایت ایمنی.
- ماده ۱۷۷: تهویه در تخلیه: ورود هوا آزاد و مجاری باز بمانند.
- ماده ۱۷۸: شستشوی دیگ: باز کردن دریچه‌ها، شستشو با آب پرفشار و تخلیه آب باقی‌مانده.
- ماده ۱۷۹: ممنوعیت تعمیر تحت فشار: تعمیر یا محکم کردن اتصالات تحت فشار ممنوع است.
- ماده ۱۸۰: ایمنی تعمیر: قفل شیرها، علامت‌گذاری و نگهداری کلید نزد تعمیرکار.
- ماده ۱۸۱: قفل شیرها: در مولدهای تحت تعمیر متصل به مولدهای فعال، شیرها قفل و آب‌بندی شوند.
- ماده ۱۸۲: قفل شیرهای تخلیه: شیرهای تخلیه مولدهای فعال قفل و علامت‌گذاری شوند.
- ماده ۱۸۳: سرد شدن کامل: ورود کارگران تا سرد شدن کامل مولد ممنوع است.
- ماده ۱۸۴: نگهبان: یک کارگر برای نگهبانی در خارج مولد هنگام ورود کارگر دیگر.
- ماده ۱۸۵: ایمنی داخل مولد: جلوگیری از آسیب ناشی از خاکستر داغ، سقوط قطعات یا انفجار.
- ماده ۱۸۶: تهویه قبل از ورود: تهویه کامل برای خروج گازهای مسموم و قابل اشتعال.
- ماده ۱۸۷: تهویه مداوم: تهویه دائمی در طول تعمیر، به‌ویژه در هوای مرطوب.
- ماده ۱۸۸: ابزار ایمن: ابزار و چراغ‌های دستی باید سالم و مناسب باشند.
- ماده ۱۸۹: ممنوعیت لحیم‌کاری: استفاده از چراغ‌های لحیم‌کاری در داخل مولد ممنوع است.
- ماده ۱۹۰: چراغ‌های ایمن: چراغ‌های دوره‌گرد باید دارای حفاظ لوله و پوشش عایق محکم باشند.
- ماده ۱۹۱: کمپرسور خارجی: کمپرسور یا مولد بخار برای تعمیر خارج از مولد قرار گیرد.
- ماده ۱۹۲: پاک‌سازی مکانیکی: ابزار مکانیکی نباید در یک محل متمرکز شوند تا فلز تضعیف نشود.
- ماده ۱۹۳: بررسی پس از تعمیر: بررسی نبود اشیاء خارجی و خروج همه کارگران قبل از بستن دریچه‌ها.
- ماده ۱۹۴: تعطیل مولد: خشک کردن با چوب سفید یا هوای داغ، قرار دادن ۱۵ کیلوگرم آهک زنده به ازای هر تن بخار، بستن اتصالات و نصب درپوش.
- ماده ۱۹۵: تعطیل طولانی: تجدید آهک هر ۲-۳ ماه، پاک‌سازی و روغن‌کاری سطوح، رنگ‌آمیزی ضدزنگ و رعایت دستورات سازنده.
- ماده ۱۹۶: تجهیزات حفاظتی: کارگران در معرض خطر باید مجهز به وسایل حفاظت فردی باشند.
- ماده ۱۹۷: مقام صلاحیت‌دار: مرجعی که توسط وزارت کار و امور اجتماعی تأیید شود.
جمع‌بندی
این آیین‌نامه بر اساس مواد ۸۵ و ۹۱ قانون کار ایران تدوین شده و هدف آن ایمن‌سازی کامل محیط‌های بهره‌برداری مولدهای بخار و دیگ‌های آبگرم برای حفاظت از جان و مال است.
سوالات متداول (FAQ)
هدف اصلی این آیین‌نامه چیست؟
ایمن‌سازی محیط کار برای پیشگیری از حوادث جانی و خسارات مالی.
چه کسانی مسئول رعایت مقررات هستند؟
کارفرما مسئول اصلی است و باید خسارات ناشی از عدم رعایت را جبران کند.
چرا بازرسی دوره‌ای الزامی است؟
برای اطمینان از ایمنی و عملکرد صحیح مولدها و جلوگیری از حوادث.
چه اقداماتی برای سطح آب لازم است؟
نظارت مداوم با آب‌نما و شیرهای کنترل برای جلوگیری از خطر.
آیا این مقررات برای همه مولدها الزامی است؟
بله، برای همه مولدهای بخار و دیگ‌های آبگرم مشمول قانون کار اجباری است.
با مایندمپ‌های HSEVIP، یادگیری را با بهترین کیفیت و کمترین زمان ممکن تجربه کنید.
تصویر: بخشی از مایندمپ سوالات استخدامی HSE (جهت دریافت کلیک کنید)
۵
از ۵
۱ مشارکت کننده