در این فصل، اصطلاحات کلیدی برای فهم بهتر آیین‌نامه تعریف شده‌اند:

• اضافه جریان: جریانی بیش از حد مجاز تجهیزات یا هادی‌ها، ناشی از اضافه‌بار، اتصال کوتاه یا مشکل اتصال به زمین.
• باتری: سیستمی که انرژی الکتریکی را به‌صورت شیمیایی ذخیره کرده و بازمی‌گرداند.
• برق‌دار: وسیله‌ای که به منبع ولتاژ متصل است.
• بی‌برق: وسیله‌ای بدون اتصال به منبع ولتاژ و بدون بار الکتریکی.
• تابلو برق: جعبه‌ای شامل ورودی‌ها، خروجی‌ها، کلیدها و محافظ‌های خودکار برای کنترل روشنایی یا مدارها.
• تأسیسات الکتریکی: مجموعه تجهیزات الکتریکی مرتبط برای یک هدف خاص.
• تجهیزات الکتریکی: شامل مدارها، دستگاه‌ها، مصرف‌کننده‌ها و وسایل مرتبط.
• تجهیزات سرویس‌دهی: قطع‌کننده‌ها، کلیدها و فیوزهایی برای کنترل و قطع تغذیه اصلی.
• زمین: اتصال عمدی یا تصادفی مدار یا تجهیزات به زمین یا بدنه هادی جایگزین.
• زمین مؤثر: اتصال به زمین با امپدانس پایین برای جلوگیری از ولتاژ خطرناک.
• سپر (شیلد): لایه فلزی روی کابل برای محافظت در برابر میدان‌های الکتریکی.
• سیستم سیم‌کشی: شامل سیم‌ها، کابل‌ها، شین‌ها و نگهدارنده‌هایی مثل لوله‌ها و داکت‌ها.
• قسمت‌های برق‌دار: بخش‌های هادی جریان بدون عایق مناسب، مانند سیم‌ها و ترمینال‌ها.
• قطع‌کننده مدار: وسیله‌ای برای قطع دستی یا خودکار مدار در صورت جریان اضافی.
• قوس الکتریکی: تخلیه الکتریکی بین دو هادی با تولید گرما و نور.
• کلید محافظ جان (RCD): وسیله‌ای که در صورت تفاوت جریان، مدار را قطع می‌کند.
• ورودی اصلی برق: نقطه تحویل انرژی الکتریکی به کارگاه.
• وسایل قطع: ابزارهایی برای جداکردن هادی‌ها از منبع تغذیه.
• وسیله فرمان الکتریکی: ابزاری برای کنترل عملکرد دستگاه‌ها.
• ولتاژ فشار قوی: ولتاژ بالای ۱۰۰۰ ولت.

این فصل قوانین کلی برای ایمنی تأسیسات الکتریکی را پوشش می‌دهد:

• ماده ۱: نصب، تنظیم، آزمایش، نگهداری و تعمیر تجهیزات فقط توسط افراد ماهر و متخصص.
• ماده ۲: تجهیزات الکتریکی باید با استانداردهای معتبر الکتریکی مطابقت داشته باشند.
• ماده ۳: تجهیزات باید متناسب با کاربرد خاص انتخاب شوند.
• ماده ۴: شبکه توزیع برق باید از اتصال کوتاه یا جریان اضافی جلوگیری کند.
• ماده ۵: قبل از استفاده، عایق‌بندی قسمت‌های برق‌دار بررسی شود.
• ماده ۶: تجهیزات باید با شرایط جوی و محیطی (مثل رطوبت یا گرما) سازگار باشند.
• ماده ۷: تجهیزات باید از خطرات قوس الکتریکی ایمن شوند.
• ماده ۸: نصب، راه‌اندازی و نگهداری باید طبق دستورالعمل سازنده باشد.
• ماده ۹: وسایل قطع جریان باید با ولتاژ و جریان نامی مدار هماهنگ باشند.
• ماده ۱۰: تجهیزات نباید در معرض مواد شیمیایی، رطوبت یا مواد قابل اشتعال قرار گیرند، مگر اینکه برای این شرایط طراحی شده باشند.
• ماده ۱۱: در عملیات ساختمانی، تجهیزات از آسیب‌های فیزیکی و جوی محافظت شوند.
• ماده ۱۲: تجهیزات (سیم‌ها، شین‌ها، عایق‌ها) باید سالم و عاری از آلودگی مثل رنگ یا گردوغبار باشند.
• ماده ۱۳: وسایلی که جرقه، قوس یا فلز مذاب تولید می‌کنند، باید محصور شده و از مواد قابل اشتعال دور باشند.
• ماده ۱۴: در محل‌های برق‌دار، علایم ممنوعیت ورود غیرمجاز نصب شود.
• ماده ۱۵: تابلوهای برق و جعبه‌های تقسیم باید علایم هشدار مناسب داشته باشند.
• ماده ۱۶: قسمت‌های برق‌دار فشار قوی باید حفاظ فلزی متصل به زمین داشته باشند.
• ماده ۱۷: ورودی برق کارگاه باید وسیله‌ای برای قطع کامل تغذیه داشته باشد.
• ماده ۱۸: مواد قابل اشتعال نباید نزدیک فیوزها یا قطع‌کننده‌ها باشند.
• ماده ۱۹: تابلوها و جعبه‌ها باید از نفوذ آب محافظت شوند.
• ماده ۲۰: موتورهای الکتریکی باید در برابر گرمای ناشی از اضافه‌بار یا مشکلات راه‌اندازی محافظت شوند.
• ماده ۲۱: در نزدیکی قسمت‌های برق‌دار یا کنترل‌کننده‌ها، کفپوش عایق نصب شود.
• ماده ۲۲: کارفرما باید سالانه تأییدیه عملکرد سیستم اتصال به زمین از وزارت کار بگیرد.

دسترسی و نصب ایمن

• ماده ۲۳: کانال‌های تأسیسات برق باید به‌راحتی قابل دسترس باشند.
• ماده ۲۴: کابل‌ها باید طوری نصب شوند که مسیرشان قابل ردیابی باشد.
• ماده ۲۵: درپوش‌های کانال‌های زیرزمینی باید ثابت و بدون لغزش باشند.
• ماده ۲۶: درپوش‌ها باید تحمل وزن افراد و وسایل نقلیه را داشته باشند.
• ماده ۲۷: کانال‌ها باید تهویه، نور، دما و رطوبت مناسب داشته باشند.
• ماده ۲۸: دیوارها و کف کانال‌ها باید از نفوذ آب جلوگیری کنند.
• ماده ۲۹: بدنه کانال‌ها باید مقاوم در برابر فشارهای جانبی باشد.
• ماده ۳۰: کابل‌ها در کانال‌های آدم‌رو باید طبق اصول ایمنی نصب شوند.

ایمنی کار در کانال‌ها

• ماده ۳۱: کارگران نباید به‌تنهایی در کانال‌های برق کار کنند.
• ماده ۳۲: ورود به کانال‌ها بدون اجازه مسئول برق ممنوع است.

استانداردهای سیم‌کشی

• ماده ۳۳: اتصال سیم‌ها به ترمینال‌ها باید مطمئن و عایق‌بندی شده باشد.
• ماده ۳۴: کلیدها باید در جایی نصب شوند که خطر تماس با قسمت‌های برق‌دار یا متحرک نباشد.
• ماده ۳۵: رنگ‌بندی استاندارد: فاز (قرمز، مشکی یا قهوه‌ای)، نول (آبی)، ارت (زرد-سبز).
• ماده ۳۶: نوع، رنگ و مقطع کابل‌ها باید قابل تشخیص و متناسب باشد.
• ماده ۳۷: سیستم اتصال به زمین نباید برای مقاصد دیگر استفاده شود.
• ماده ۳۸: استفاده از سیم ارت به‌جای نول یا بالعکس ممنوع است.
• ماده ۳۹: قطع‌کننده‌های دستگیره‌ای باید عمودی نصب شوند و در حالت ON، دستگیره بالا باشد.
• ماده ۵۲: در کلیدهای چاقویی، جریان ورودی به پایه ثابت و خروجی به تیغه متحرک وصل شود.
• ماده ۵۳: کلیدهای چاقویی باید عمودی نصب شوند و پایه متحرک در پایین باشد.

حفاظت و ایمنی

• ماده ۴۰: بدنه فلزی تجهیزات باید به زمین متصل شود.
• ماده ۴۱: شیلد فلزی کابل‌ها باید به زمین متصل شود.
• ماده ۴۲: کابل‌ها نباید از کانال‌های تهویه یا قابل اشتعال عبور کنند.
• ماده ۴۳: سیم‌کشی موقت فقط برای ساخت، تعمیر یا تخریب مجاز است و باید جمع شود.
• ماده ۴۴: سیم‌کشی موقت باید در ارتفاع مناسب یا با روش ایمن نصب شود.
• ماده ۴۵: در مدارهای فشار ضعیف، حداقل ۳ متر ارتفاع داشته باشد.
• ماده ۴۶: کابل‌ها باید محکم شوند تا آویزان نشوند.
• ماده ۴۷: چراغ‌های موقت باید در برابر ضربه و تماس محافظت شوند.
• ماده ۴۸: پریزهای موقت باید به سیستم اتصال به زمین متصل باشند.
• ماده ۴۹: تابلوهای برق باید قفل‌دار، متصل به زمین و دارای کفپوش عایق باشند.
• ماده ۵۰: تابلوهای بزرگ باید درهای متعدد برای دسترسی ایمن داشته باشند.
• ماده ۵۱: از کلمپ لاستیکی برای جلوگیری از ساییدگی کابل‌ها استفاده شود.
• ماده ۵۴: سیم‌های رابط فقط برای استفاده موقت مجازند.
• ماده ۵۵: سیم‌های رابط نباید در معرض ساییدگی یا ضربه قرار گیرند.
• ماده ۵۶: سیم‌های رابط نباید با لبه‌های در یا پنجره تماس داشته باشند.
• ماده ۵۷: سیم‌های رابط باید یک‌تکه باشند.
• ماده ۵۸: سیم‌های رابط باید با دوشاخه یا سه‌شاخه ایمن وصل شوند.
• ماده ۵۹: لامپ‌ها باید پایین‌تر از هادی‌های برق‌دار نصب شوند یا فاصله ایمن داشته باشند.
• ماده ۶۰: برای وسایل سیار، پریزهای ثابت و ایمن در نقاط مناسب تعبیه شود.

تصویر: بخشی از مایندمپ ایمنی تابلو برق (کلیک کنید)

نصب و تهویه

• ماده ۶۱: تجهیزات باید طوری نصب شوند که جریان هوا برای خنک‌سازی آزاد باشد.
• ماده ۶۲: اطراف تجهیزات باید فضای کافی برای جابه‌جایی هوا وجود داشته باشد.
• ماده ۶۳: تجهیزات سیار باید دسته‌های عایق داشته باشند.

مشخصات و برچسب‌گذاری

• ماده ۶۴: تجهیزات باید پلاک مشخصات خوانا (نام سازنده، ولتاژ، جریان) داشته باشند.
• ماده ۶۵: قطع‌کننده‌ها باید پلاک مشخص کنند که به کدام دستگاه مربوطند.

حفاظت و ایمنی

• ماده ۶۶: قراردادن اشیاء یا استراحت نزدیک تابلوها و پست‌های برق ممنوع است.
• ماده ۶۷: تجهیزات در معرض خطر باید با حصار مقاوم محافظت شوند.
• ماده ۶۸: فاصله مناسب بین محل استراحت افراد و تجهیزات برق رعایت شود.
• ماده ۶۹: قسمت‌های برق‌دار باید در تابلو، محفظه قفل‌دار یا با دیوارهای دائمی محافظت شوند.
• ماده ۷۰: اطراف تجهیزات باید فضای کافی برای تعمیر و نگهداری ایمن باشد.
• ماده ۷۱: حداقل یک درب به سمت بیرون برای دسترسی ایمن تعبیه شود.
• ماده ۷۲: فضای اطراف تابلوها و تجهیزات باید روشنایی مناسب داشته باشد.
• ماده ۷۳: روشنایی اتاق‌های تجهیزات باید دستی کنترل شود.
• ماده ۷۴: منافذ ترانسفورماتورها باید از ورود اشیاء به قسمت‌های برق‌دار جلوگیری کنند.

تجهیزات فشار قوی

• ماده ۷۵: ورودی‌های تجهیزات فشار قوی باید قفل‌دار و تحت کنترل مسئول برق باشند.
• ماده ۷۶: فضای اطراف تجهیزات فشار قوی باید از قوس الکتریکی ایمن باشد.
• ماده ۷۷: ورودی‌ها باید برای عبور و مرور ایمن طراحی شوند.
• ماده ۷۸: سیستم روشنایی باید از خطر تماس با قسمت‌های برق‌دار جلوگیری کند.

قطع‌کننده‌ها و کلیدهای محافظ

• ماده ۷۹: قطع‌کننده‌ها باید وضعیت روشن یا خاموش واضحی داشته باشند.
• ماده ۸۰: همه تجهیزات باید به وسایل قطع جریان اضافی مجهز باشند.
• ماده ۸۱: وسایل قطع باید متناسب با مدار باشند.
• ماده ۸۲: هر قطع‌کننده فقط مدار خود را قطع کند.
• ماده ۸۳: قطع‌کننده‌ها باید در دسترس و دور از آسیب فیزیکی باشند.
• ماده ۸۴: کلید محافظ جان نباید جایگزین سیستم ارت شود، فقط حفاظت مضاعف است.
• ماده ۸۵: کلیدهای RCD باید متناسب با نوع حفاظت نصب شوند.
• ماده ۸۶: RCD باید قبل و بعد از نصب، مرتب آزمایش شوند.
• ماده ۸۷: همه تجهیزات سیار باید به RCD مناسب مجهز باشند.
• ماده ۸۸: سیم RCD سیار باید کوتاه و بدون سیم اضافی باشد.
• ماده ۸۹: در محیط‌های مرطوب، RCD به‌عنوان حفاظت مضاعف الزامی است.
• ماده ۹۰: وسایل فرمان دستی باید در دسترس و بدون خطر تماس با قسمت‌های برق‌دار باشند.
• ماده ۹۱: وسایل فرمان دستی باید سرپosh برای جلوگیری از قطع و وصل تصادفی داشته باشند.
• ماده ۹۲: قطع‌کننده موتور باید در دید و فاصله مناسب از کاربر باشد.
• ماده ۹۳: قطع‌کننده باید همه سیم‌های تغذیه موتور را قطع کند.
• ماده ۹۴: قطع‌کننده نباید سیم ارت را قطع کند.
• ماده ۹۵: هر موتور باید قطع‌کننده جداگانه داشته باشد، مگر در موارد خاص.

هشدارها و روشنایی

• ماده ۹۶: در مسیر برق فشار قوی، علایم «برق فشار قوی» نصب شود.
• ماده ۹۷: ولتاژ چراغ‌های دستی نباید بیش از ۵۰ ولت باشد، مگر با RCD مناسب.
• ماده ۹۸: سرپیچ لامپ‌ها باید از تماس با قسمت‌های برق‌دار جلوگیری کند.
• ماده ۹۹: لامپ‌های سیار فقط در صورت نبود روشنایی ثابت مجازند.
• ماده ۱۰۰: لامپ‌های سیار باید دستگیره عایق داشته باشند.
• ماده ۱۰۱: لامپ‌های سیار در محیط مرطوب باید ضدآب باشند.

ترانسفورماتورها

• ماده ۱۰۲: ترانسفورماتورهای روغنی باید در مکان مسقف و ایمن قرار گیرند.
• ماده ۱۰۳: اتاق‌ها باید قفل‌دار و از دسترس افراد متفرقه دور باشند.
• ماده ۱۰۴: اتاق ترانسفورماتورها باید تهویه مناسب داشته باشند.
• ماده ۱۰۵: عبور لوله‌های متفرقه یا قراردادن وسایل اضافی در اتاق ممنوع است.

باتری‌ها

• ماده ۱۰۶: شارژ و نگهداری باتری فقط در مکان با تهویه مناسب.
• ماده ۱۰۷: علایم ممنوعیت سیگار و آتش تا شعاع ۸ متری نصب شود.
• ماده ۱۰۸: باتری‌ها باید از نشت گاز یا الکترولیت محافظت شوند.
• ماده ۱۰۹: قفسه‌های باتری باید محکم و مقاوم در برابر الکترولیت باشند.
• ماده ۱۱۰: در صورت مشاهده اسید یا خوردگی، باید سریعاً رفع شود.
• ماده ۱۱۱: تجهیزات شستشوی سریع چشم و بدن در نزدیکی محل شارژ باتری فراهم شود.

الکتریسیته ساکن

• ماده ۱۱۲: رطوبت نسبی باید بالای ۵۰٪ باشد و بدنه فلزی دستگاه‌ها به زمین متصل شود.
• ماده ۱۱۳: محل‌های تجمع بار ساکن باید به زمین متصل شوند.
• ماده ۱۱۴: مخزن و تانکر در انتقال مایعات باید به زمین متصل شوند.
• ماده ۱۱۵: در انتقال گردوغبار، بارهای ساکن باید شناسایی و به زمین متصل شوند.
• ماده ۱۱۶: در رنگ‌پاشی، پیستوله و وسایل باید به زمین متصل شوند.

محیط‌های قابل اشتعال

• ماده ۱۱۷: روشنایی باید از خارج یا با چراغ‌های ضد انفجار تأمین شود.
• ماده ۱۱۸: کلیدها و کنترل‌کننده‌ها باید خارج از محدوده خطر باشند.
• ماده ۱۱۹: وسایل سیار در محیط‌های انفجاری باید ضد انفجار باشند.