آییننامه ایمنی جوشکاری و برشکاری گرم
راهنمای جامع برای ایمنی و حفاظت در محیط کار
در دنیای صنعت، جوشکاری و برشکاری گرم نقش کلیدی دارند، اما بدون رعایت ایمنی میتوانند خطرناک باشند. این آییننامه برای ایمنسازی محیط کار، حفاظت از نیروی انسانی و منابع، و پیشگیری از حوادث و بیماریهای شغلی در تمام کارگاههایی که عملیات جوشکاری، برشکاری گرم و فرآیندهای مرتبط انجام میشود، تدوین شده است. این مقررات بر اساس ماده ۸۵ قانون کار جمهوری اسلامی ایران تنظیم گردیده و هدف آن ایجاد محیطی امن برای همه است.
این آییننامه برای همه کارگاههای مشمول قانون کار که جوشکاری و برشکاری گرم انجام میدهند، الزامی است. ما متن آن را به زبانی ساده، کوتاه و خوانا بازنویسی کردهایم تا حتی افراد عادی هم به راحتی درک کنند. هیچ بخشی حذف نشده و ساختار آن برای سئو بهبود یافته، با استفاده از کلمات کلیدی مانند "ایمنی جوشکاری"، "برشکاری گرم"، "آییننامه ایمنی".
کلمات کلیدی: آییننامه ایمنی جوشکاری، برشکاری گرم، حفاظت فنی، بهداشت کار، پیشگیری از حوادث.
منبع: rc.majlis.ir
هدف و دامنه شمول
هدف این آییننامه، ایمنسازی محیط کار، حفاظت از کارگران و منابع، و جلوگیری از حوادث در کارگاههای جوشکاری و برشکاری گرم است. رعایت آن در همه کارگاههای مشمول قانون کار اجباری است.
فصل اول: تعاریف کلیدی
در این فصل، اصطلاحات اصلی جوشکاری و برشکاری گرم به زبان ساده توضیح داده شدهاند تا پایهای برای درک مقررات بعدی باشند.
- جوشکاری فلزات: فرآیندی که با استفاده از حرارت، فشار یا جریان برق، فلزها را به هم متصل میکند و پیوستگی ایجاد مینماید.
- قوس الکتریکی: وقتی دو قطب مثبت و منفی برق نزدیک هم شوند، جرقه کوتاهی ایجاد میشود که شعله آن را قوس الکتریکی مینامند.
- جوشکاری با قوس الکتریکی: جوشکاری که حرارت قوس الکتریکی فلزها را ذوب کرده و آنها را به هم میچسباند.
- جوشکاری مقاومتی: جوشکاری با فشار که حرارت از مقاومت الکتریکی بین دو فلز تأمین میشود.
- جوشکاری گازی: جوشکاری که حرارت از سوختن گاز در حضور اکسیژن به دست میآید و فلز پایه یا مفتول را ذوب میکند.
- برشکاری گرم: برش فلز با افزایش دما تا نقطه ذوب توسط شعله، سپس خارج کردن ماده مذاب با فشار اکسیژن برای ایجاد شیار برش.
فصل دوم: مقررات عمومی - الزامات پایهای و ایمنی تجهیزات
این زیرفصل به اصول کلی عملیات، تجهیزات و مجوزها میپردازد تا پایه ایمنی کارگاه برقرار شود.
- اجرای عملیات توسط افراد ماهر: تمام عملیات جوشکاری و برشکاری باید توسط افراد ماهر و آموزشدیده انجام شود تا ریسک کاهش یابد. (ماده ۱)
- بررسی و تعمیر تجهیزات: دستگاهها و تجهیزات باید مرتب بر اساس دستورالعمل کارخانه بررسی، آزمایش و تعمیر شوند. در صورت نقص یا فرسودگی، باید تعمیر یا از کار خارج شوند. (ماده ۲)
- ثبات تجهیزات: دستگاهها باید ثابت و ایمن قرار گیرند تا از حرکت ناگهانی جلوگیری شود. (ماده ۳)
- مجوز کتبی: مجوز کتبی توسط کارفرما یا نمایندهاش صادر شود، شامل نوع فرآیند، مخاطرات، اقدامات کنترلی و مدت زمان کار. (مواد ۴ و ۵)
- نصب ایمن: تمام دستگاهها باید کاملاً ایمن نصب و بهرهبرداری شوند. (ماده ۶)
- نگهداری تجهیزات: تجهیزات در مکانی نگهداری شوند که از آسیبهای فیزیکی و شیمیایی محافظت گردند. (ماده ۷)
- ایمنی عمومی: روش عملیات باید خطری برای کارگران یا افراد متفرقه ایجاد نکند. (ماده ۸)
- جذب تشعشعات: دیوارها و سطوح اطراف باید تشعشعات مضر را جذب کنند. (ماده ۹)
- پاراوان نسوز: نصب پاراوانهای غیرقابل اشتعال برای حفاظت الزامی است. (ماده ۱۰)
- لوح مشخصات فنی: دستگاهها باید دارای لوح مشخصات فنی باشند. (ماده ۲۸)
- بازرسی پایان شیفت: در پایان شیفت، محل کار بررسی شود تا جرقه یا سرباره داغ نباشد. (ماده ۲۹)
فصل دوم: مقررات عمومی - حفاظت فردی و کنترل آلایندهها
تمرکز این بخش روی وسایل حفاظتی شخصی و جلوگیری از انتشار آلایندههاست تا سلامت افراد حفظ شود.
- فیلترهای محافظ: فیلتر و پوشش عینکها و کلاههای جوشکاری باید مقاوم به پاشش، سایش و از جنس شیشه یا پلاستیک نسوز باشند. (ماده ۱۱)
- کلاه ایمنی: کلاه جوشکار باید شیلد داشته باشد تا چشم و صورت را از سرباره محافظت کند. (ماده ۱۲)
- تیرگی فیلتر: شماره تیرگی فیلترها باید متناسب با نوع عملیات و استاندارد باشد. (ماده ۱۳)
- نگهداری عینک و ماسک: عینکها و ماسکها باید تمیز و بدون عیب نگهداری شوند. (ماده ۱۴)
- پوشش نسوز: در صورت احتمال ریزش جرقه یا مواد مذاب، پوشش نسوز الزامی است. (ماده ۱۵)
- کنترل آلایندهها: آلایندههای جوشکاری نباید به دیگر قسمتهای کارگاه منتشر شوند. (ماده ۱۶)
- ممنوعیت هیدروکربنهای کلردار: استفاده از این مواد برای چربیزدایی ممنوع است. (ماده ۱۷)
- پاکسازی حلال: قطعات چربیزدایی شده با حلال باید پیش از جوشکاری کاملاً پاک و خشک شوند. (ماده ۱۸)
فصل دوم: مقررات عمومی - ایمنی آتشسوزی و فضاهای بسته
این زیرفصل به جلوگیری از آتشسوزی و ایمنی در محیطهای محدود میپردازد.
- ممنوعیت در مکانهای قابل اشتعال: جوشکاری در مکانهای با مواد یا گازهای قابل اشتعال ممنوع است. (ماده ۱۹)
- مصالح نسوز: قسمتهای در معرض آتشسوزی باید از مصالح نسوز باشند یا محافظت شوند. (ماده ۲۰)
- پوشش درزها: درزها، شکافها و پنجرههای محل جوشکاری باید بسته شوند تا ذرات نریزد. (ماده ۲۱)
- تهویه فضاهای بسته: پیش از عملیات در فضاهای بسته، تهویه مناسب تأمین شود. (ماده ۲۲)
- تجهیزات تنفسی: در صورت عدم امکان تهویه، تجهیزات تنفسی مستقل الزامی است. (ماده ۲۳)
- محل سیلندرها: سیلندرها و دستگاهها باید خارج از فضاهای بسته قرار گیرند. (ماده ۲۴)
- لولههای تهویه: لولههای تهویه در فضاهای بسته باید غیرقابل اشتعال باشند. (ماده ۲۵)
- ممنوعیت مخازن خطرناک: جوشکاری مخازن سربسته یا حاوی مواد قابل اشتعال ممنوع است. (ماده ۲۶)
- ایمنی مخازن قبلی: مخازن با محتوای قبلی نامشخص یا قابل اشتعال بدون رعایت استانداردها جوشکاری نشوند. (ماده ۲۷)
فصل دوم: مقررات عمومی - ایمنی گازها و سیلندرها (بخش اول)
این بخش به اصول کلی ایمنی گازها، سیلندرها و اتصالات میپردازد.
- ممنوعیت تماس مواد قابل اشتعال: تماس روغن، گریس و مواد قابل اشتعال با تجهیزات گازی ممنوع است. (ماده ۳۰)
- ممنوعیت اکسیژن به جای هوای فشرده: استفاده از گاز اکسیژن به جای هوای فشرده ممنوع است. (ماده ۳۱)
- ممنوعیت شعله برای نشتی: آزمایش نشتی گاز با شعله ممنوع است. (ماده ۳۲)
- استفاده از فندک مخصوص: مشعل باید با فندک مخصوص روشن شود. (ماده ۳۳)
- قطع منابع: در پایان کار، دستگاهها از برق یا گاز جدا شوند. (ماده ۳۴)
- بررسی نشتی: اتصالات از سیلندر تا مشعل توسط افراد ماهر بررسی شوند. (ماده ۳۵)
- استاندارد شیلنگها: شیلنگ و اتصالات باید استاندارد و بدون نقص باشند. (ماده ۳۶)
- بررسی اتصالات: اتصالات و مهرهها پیش از استفاده بررسی و در صورت نقص تعویض شوند. (ماده ۳۷)
- پر کردن مجاز: پر کردن سیلندرها فقط توسط مراکز معتبر انجام شود. (ماده ۳۸)
- بازرسی دورهای: سیلندرها باید دورهای توسط کارفرما بررسی شوند. (ماده ۳۹)
- برچسبگذاری سیلندرها: نام شیمیایی و تجاری گاز باید روی سیلندر درج شود. (ماده ۴۰)
- ممنوعیت سیلندرهای آسیبدیده: استفاده از سیلندرهای خورده یا در معرض آتش ممنوع است. (ماده ۴۱)
- محافظت از سیلندرها: سیلندرها از صدمات فیزیکی، شیمیایی و نور خورشید محافظت شوند. (ماده ۴۲)
- تثبیت عمودی: سیلندرها باید عمودی و محکم ثابت شوند. (ماده ۴۳)
- دوری از مواد قابل اشتعال: سیلندرها دور از مواد قابل اشتعال نگهداری شوند. (ماده ۴۴)
- ممنوعیت اکسیژن در محل استیلن: نگهداری سیلندر اکسیژن در محل تولید استیلن ممنوع است. (ماده ۴۵)
فصل دوم: مقررات عمومی - ایمنی گازها و سیلندرها (بخش دوم)
ادامه مقررات ایمنی سیلندرها و گازها برای جابجایی و استفاده ایمن.
- ممنوعیت اتصالات غیراستاندارد: استفاده از اتصالات غیراستاندارد ممنوع است. (ماده ۴۶)
- جابجایی ایمن: جابجایی سیلندرها با اهرم کردن شیر یا سرپوش ممنوع است. (ماده ۴۷)
- ممنوعیت استفاده به عنوان تکیهگاه: سیلندرها نباید به عنوان غلطک یا تکیهگاه استفاده شوند. (ماده ۴۸)
- سرپوش حفاظتی: سرپوش سیلندرها باید محکم باشد، مگر هنگام استفاده. (ماده ۴۹)
- محفظه جابجایی: برای جابجایی سیلندرها، محفظه ایمن الزامی است. (ماده ۵۰)
- جابجایی با رگلاتور: در صورت جابجایی با رگلاتور، شیر بسته و روی وسیله ایمن قرار گیرد. (ماده ۵۱)
- رگلاتور استاندارد: استفاده از سیلندر بدون رگلاتور استاندارد ممنوع است. (ماده ۵۲)
- گرم کردن ایمن: گرم کردن کپسول استیلن با شعله ممنوع؛ از آب گرم استفاده شود. (ماده ۵۳)
- رنگ استاندارد: رنگ شیلنگها و بدنه سیلندرها باید طبق استانداردها باشد. (ماده ۵۴)
- استفاده ایستاده: بهرهبرداری از سیلندرها فقط به صورت ایستاده مجاز است. (ماده ۵۵)
- ممنوعیت اشیاء روی سیلندر: قرار دادن اشیاء روی سیلندرها ممنوع است. (ماده ۵۶)
- بستن شیر: پیش از جدا کردن رگلاتور، شیر سیلندر بسته شود. (ماده ۵۷)
- دوری از جرقه: سیلندرها دور از جرقه و سرباره قرار گیرند یا با موانع ضدآتش محافظت شوند. (ماده ۵۸)
- ممنوعیت مدار الکتریکی: استفاده از سیلندرها در مدار جوشکاری ممنوع است. (ماده ۵۹)
- لولهکشی ایمن: لولهکشی گاز باید متناسب با گاز و با علائم هشدار باشد. (ماده ۶۰)
- نگهداری جداگانه: سیلندرهای پر و خالی و انواع گازها جدا نگهداری شوند. (ماده ۶۱)
- محل نگهداری ایمن: محل نگهداری باید ضدآتش و با تهویه ایمن باشد. (ماده ۶۲)
- ممنوعیت اتصالات مسی: استفاده از اتصالات مسی با گاز استیلن ممنوع است. (ماده ۶۳)
- شیر یکطرفه: لولههای انتقال گاز باید مجهز به شیر یکطرفه فشار باشند. (ماده ۶۴)
فصل دوم: مقررات عمومی - ایمنی الکتریکی و قوس الکتریکی
این بخش به ایمنی در عملیات الکتریکی، جلوگیری از برقگرفتگی و حفاظت تجهیزات تمرکز دارد.
- حفاظت در محیط مرطوب: در مکانهای مرطوب، دستکش، لباس و کفش عایق الکتریسیته الزامی است. (ماده ۶۵)
- عایقبندی هادیها: هادیهای برقدار باید عایقبندی شوند. (ماده ۶۶)
- ایمنی قوس پلاسما: در فرآیندهای با ولتاژ بالا، عایقبندی، علائم هشدار و آموزش الزامی است. (ماده ۶۷)
- اتصال به زمین: تجهیزات و قطعات کار باید به سیستم اتصال به زمین متصل باشند. (ماده ۶۸)
- محافظت قسمتهای برقدار: قسمتهای برقدار دستگاهها باید از تماس تصادفی محافظت شوند. (ماده ۶۹)
- جریان مناسب: جریان دستگاهها باید متناسب با نوع کار باشد. (ماده ۷۰)
- کابلهای انعطافپذیر: کابلهای جوشکاری باید انعطافپذیر و مناسب باشند. (ماده ۷۱)
- بررسی اتصالات: پیش از شروع، تمام اتصالات و تجهیزات بررسی شوند. (ماده ۷۲)
- ممنوعیت هادی غیرکابل: استفاده از هادی جز کابل جوشکاری ممنوع است. (ماده ۷۳)
- ایمنی چند دستگاه: در مکانهای با چند دستگاه، تمهیدات ضد برقگرفتگی و آتشسوزی لازم است. (ماده ۷۴)
- جلوگیری از نشت: از نشت روغن، سوخت یا گازهای حفاظتی جلوگیری شود. (ماده ۷۵)
- قطع برق پیش از جابجایی: منبع برق دستگاهها پیش از جابجایی قطع شود. (ماده ۷۶)
- عایق جایگاه کار: جایگاههای فلزی باید عایق یا به زمین متصل باشند. (ماده ۷۷)
- گیرههای الکترود: گیرهها باید مجهز به صفحات حفاظتی باشند. (ماده ۷۸)
- ایمنی تعویض الکترود: تعویض الکترودها با رعایت ایمنی انجام شود. (ماده ۷۹)
- ممنوعیت پیچاندن کابل: پیچاندن کابل جوشکاری دور بدن ممنوع است. (ماده ۸۰)
- ایمنی در ارتفاع: در ارتفاع، ایمنی ضد برقگرفتگی و سقوط الزامی است. (ماده ۸۱)
- محافظت در فضای باز: تجهیزات در فضای باز از شرایط جوی محافظت شوند. (ماده ۸۲)
فصل دوم: مقررات عمومی - ایمنی جوشکاری مقاومتی و مسئولیتها
این زیرفصل به ایمنی تجهیزات مقاومتی و مسئولیتهای کارفرما میپردازد.
- جلوگیری از عملکرد تصادفی: تجهیزات جوشکاری مقاومتی باید از عملکرد تصادفی جلوگیری کنند. (ماده ۸۳)
- تجهیزات ایمنی: نصب تجهیزات برای جلوگیری از آسیب به اعضای بدن الزامی است. (ماده ۸۴)
- دستگیرههای ایمن: دستگیرهها و سوئیچها در فاصله ایمن باشند. (ماده ۸۵)
- تجهیزات معلق: تجهیزات معلق باید به سیستمهای نگهدارنده مجهز باشند. (ماده ۸۶)
- کلید توقف اضطراری: دستگاهها باید کلید توقف اضطراری در مکانهای قابل دسترس داشته باشند. (ماده ۸۷)
- حفاظت قسمتهای برقدار: نقاط برقدار باید با حفاظ مناسب مجهز شوند. (ماده ۸۸)
- نظارت کارفرما: کارفرما باید محدوده فعالیت کارگران را تعیین و بر استفاده صحیح ابزارها نظارت کند. (ماده ۸۹)
- رعایت استانداردها: تولیدکنندگان و بهرهبرداران باید استانداردهای ایمنی را رعایت کنند. (ماده ۹۰)
- مسئولیت کارفرما: کارفرما مسئول رعایت آییننامه و جبران خسارات ناشی از عدم رعایت است. (ماده ۹۱)
جمعبندی
این آییننامه برای ایمنی جوشکاری و برشکاری گرم، حفاظت از کارگران و پیشگیری از حوادث تدوین شده است. رعایت آن برای همه کارگاههای مشمول قانون کار الزامی است.
سوالات متداول (FAQ)
چرا جوشکاری و برشکاری گرم خطرناک است؟
به دلیل احتمال آتشسوزی، جرقه، گازهای خطرناک و تشعشعات مضر، این فعالیتها نیاز به رعایت دقیق ایمنی دارند.
مجوز جوشکاری چیست؟
سند کتبی که نوع فرآیند، مخاطرات، اقدامات کنترلی و مدت زمان کار را مشخص میکند.
وظیفه کارفرما در این آییننامه چیست؟
نظارت بر ایمنی، صدور مجوز، تأمین تجهیزات ایمن و جبران خسارات ناشی از عدم رعایت.
چه زمانی از پوشش نسوز استفاده میشود؟
وقتی احتمال ریزش جرقه، سرباره یا مواد مذاب از بالا وجود دارد.
با مایندمپهای HSEVIP، یادگیری را با بهترین کیفیت و کمترین زمان ممکن تجربه کنید.
تصویر: بخشی از مایندمپ جوشکاری (کلیک کنید)