هدف و دامنه کاربرد

این آیین‌نامه بر اساس مواد ۸۵ و ۸۶ قانون کار، برای حفاظت از کارگران و منابع کشور تدوین شده است. هدف آن جلوگیری از حوادث در کارگاه‌های دارای فضای بسته و رعایت ایمنی است.

تعاریف کلیدی

• فضای بسته: فضایی که: به اندازه‌ای بزرگ است که بدن یا نیم‌تنه فرد در آن جا بگیرد، برای کار مداوم طراحی نشده، ورودی/خروجی محدود، تهویه ضعیف یا اتمسفر خطرناک دارد.
• فضای بسته بی‌نیاز به مجوز: فاقد خطر مرگ یا جراحت شدید بر اساس ارزیابی ریسک.
• فضای بسته نیازمند مجوز: دارای اتمسفر خطرناک، مواد غوطه‌ورکننده، شکل گیرنده یا مخاطرات فیزیکی/شیمیایی/بیولوژیکی.
• برنامه عملیات اجرایی: برنامه‌ریزی، اجرا، نظارت و پایش برای ورود، کار، خروج و ایمنی.
• مجوز ورود: سند مکتوب برای ورود و کار ایمن، شامل نام، شغل، محل، هدف، تاریخ، مدت، شرایط و مخاطرات.
• شرایط ورود/خروج قابل قبول: وضعیت ایمن برای ورود، خروج و فعالیت.
• کارفرما: شخص حقیقی/حقوقی که کارگران برای او کار می‌کنند.
• پیمانکار اصلی: مجری اصلی پیمان با صلاحیت.
• پیمانکار فرعی: مسئول بخشی از کار تحت قرارداد پیمانکار اصلی.
• ناظر: مسئول نظارت بر ایمنی و اجرا، ممکن است کارفرما یا سرپرست باشد.
• شخص مسئول: ناظر خارج فضا بر ایمنی، ورود/خروج و عملکرد.
• شخص مجاز: فرد آموزش‌دیده با مجوز ورود.
• آزمایشگر: فرد ماهر برای تشخیص و رفع مخاطرات.
• عوامل اجرایی: افراد تحت نظارت ناظر و مسئول برای فعالیت‌های خارج فضا.
• اتمسفر خطرناک: اتمسفری با گاز اشتعال‌پذیر ≥۱۰% حد اشتعال، اکسیژن <۱۹.۵% یا >۲۳.۵%، مواد بیش از حد مجاز یا خطرناک.
• وضعیت اضطراری: شرایط مخاطره‌آمیز برای افراد.
• شرایط ممنوع: وضعیت غیرایمن برای شخص مجاز.
• غوطه‌وری: محاصره توسط مایعات/ذرات متحرک، خطر آسیب/مرگ.
• خنثی‌سازی: جایگزینی گاز بی‌اثر برای غیراشتعال کردن.
• جداسازی: خارج کردن فضا از مدار برای جلوگیری از انرژی/مواد.
• پایش: آزمایشات دوره‌ای برای شناسایی خطرات.
• گروه امدادی: افراد آموزش‌دیده برای نجات.
• تجهیزات امداد/نجات: طناب، حمایل‌بند، جلیقه، کپسول آتش‌نشانی و اکسیژن.
• آزمایش: آزمون برای شناسایی خطرات.
• مدارک: برنامه‌ها، مجوزها، گواهی‌ها.
• کالیبراسیون: مقایسه دستگاه با استاندارد و تنظیم.
• ماسک فرار: ماسک برای حوادث گازهای سمی.
• مدیریت ریسک: شناسایی، ارزیابی و رفع خطرات.

• مدیریت ریسک: کارفرما باید قبل از فعالیت، ریسک‌ها را شناسایی، ارزیابی، حذف یا کنترل کند.
• برنامه عملیات: تهیه، اجرا و به‌روزرسانی برنامه و دستورالعمل‌ها (آزمایش، غوطه‌وری، ورود/خروج، کار ایمن، امداد).
• ابلاغ برنامه: برنامه مکتوب به ناظر، مسئول، مجاز و آزمایشگر ابلاغ و نظارت شود.
• علائم هشدار: نصب علائم "خطر" یا "ورود ممنوع" برای جلوگیری از ورود غیرمجاز.
• گازسنجی: قبل ورود، گازسنجی با دستگاه کالیبره برای اکسیژن و گازهای خطرناک؛ نتایج در دسترس.
• دریچه: باز کردن پس از حذف شرایط ناایمن با حفاظ موقت.
• خروج از سرویس: فضا از سرویس خارج و از ورود انرژی/مواد جلوگیری شود.
• ورود ممنوع: تا حذف مخاطرات و صدور مجوز.
• تهویه: تهویه مکانیکی دائمی تا خروج آخرین فرد.
• هوای سالم: جایگزینی هوای آلوده بدون بازگشت آلودگی.
• پایش هوا: پایش مداوم برای شناسایی مخاطرات.
• تجهیزات الکتریکی: ممنوع در اتمسفر اشتعال‌پذیر مگر ضدجرقه با اتصال زمین.
• مقاطعه‌کاری: رعایت ماده ۱۳ قانون کار و مقررات ایمنی.
• اتمسفر خطرناک: خروج سریع افراد، ارزیابی و ورود مجدد با تأیید.
• مدارک خطرات: تهیه و نگهداری مدارک حذف خطرات.
• تغییر وضعیت: فضای بدون خطر می‌تواند بی‌نیاز به مجوز شود.
• تغییر ایمنی: خروج فوری و ارزیابی مجدد در تغییر شرایط.
• ممانعت ورود: قبل از ایمن‌سازی، ورود ممنوع.
• نظارت پیمانکار: نظارت بر رفتار ایمن کارگران.
• گزارش پیمانکار: گزارش حوادث به کارفرما.
• بازنگری برنامه: کارفرما گزارش مخاطرات را بررسی کند.
• مشخصات افراد: تعیین ناظر، مسئول، مجاز، آزمایشگر و امدادی با آموزش.
• امداد اضطراری: پیش‌بینی برنامه امداد و مستندات.
• هماهنگی امدادی: هماهنگی با گروه امدادی خارج.
• برگه ایمنی: اطلاعات مواد خطرناک به امدادی/پزشکی.
• اطلاعات پیمانکار: دریافت اطلاعات مخاطرات از کارفرما.
• تطبیق برنامه: انطباق برنامه پیمانکار با دستورالعمل‌ها.
• پیمان کامل: پیمانکار مسئول ایمنی در واگذاری کامل.
• پیمانکاران مختلف: هر پیمانکار مسئول محدوده خود؛ کارفرما هماهنگ‌کننده.
• پیمانکار جزء: مسئول محدوده خود؛ پیمانکار اصلی ناظر.
• تجهیزات کارفرما: کارفرما تجهیزات سالم بدهد؛ پیمانکار نیروی آموزش‌دیده.
• تمرین امداد: حداقل سالی یک بار با مستندات.

• تهیه برنامه: برنامه با اولویت ایمنی و به‌روزرسانی.
• ایمنی فضا: مشخص کردن فضا، جداسازی، پاک‌سازی، خنثی‌سازی یا تهویه.
• حفاظت: مشخص کردن محل عبور و حفاظ‌گذاری.
• تجهیزات: تهیه تجهیزات آزمایش، نظارت، تهویه، حفاظت فردی و امداد.
• روشنایی: کافی برای کار و خروج اضطراری.
• روشنایی ضدجرقه: در خطر اشتعال، تجهیزات ۲۴ ولت.
• تجهیزات مقاوم: روشنایی ضدجرقه در فضاهای خطرناک.
• آزمایش مداوم: در فضاهای بدون جداسازی کامل.
• آزمایش اتمسفری: اولویت اکسیژن، گازهای اشتعال‌پذیر و سمی.
• شخص مسئول: حضور دائمی خارج فضا؛ بدون امور متفرقه.
• دستورالعمل‌ها: صدور مجوز، کار همزمان، فراخوان امدادی، اضطراری، ابطال.
• توقف کار: در نقص برنامه، بازنگری و اصلاح.
• بازنگری: بررسی دلایل لغو مجوزها و مخاطرات سالانه.

تصویر: بخشی از مایندمپ نجهیزات ضدانفجار (کلیک کنید)

• صدور مکتوب: مجوز مکتوب با امضای ناظر و مسئول.
• مشخصات مجوز: نام، شغل، هدف، تاریخ، مدت، شرایط، مخاطرات.
• مدیریت ریسک: بر اساس ارزیابی و کنترل خطرات.
• دسترسی امدادی: روش دسترسی، تجهیزات حفاظت، نتایج آزمایش، ارتباط.
• ارتباط: نوع ارتباط مسئول و مجاز.
• نگهداری مدارک: صدور/لغو/پایان حداقل یک سال.

وظایف ناظر

• نظارت: آگاهی از مخاطرات و نظارت بر ایمنی و اجرا.
• تأیید امدادی: تأیید برنامه گروه امدادی.
• گزارش: نظارت بر کار و محیط خارج، گزارش به کارفرما.
• هماهنگی: در چند فضا، هماهنگی بین مسئولان.
• لغو مجوز: در پایان یا اضطرار.

وظایف شخص مسئول

• نظارت نوبت: نظارت بر تغییر نوبت و تأیید ایمنی.
• اطلاعات: آگاهی از کار و خطرات، اطلاع از افراد مجاز.
• توقف: توقف در خطر، اضطرار یا شرایط ممنوع.
• نجات: اقدام برای نجات و درخواست امدادی.
• جلوگیری: ممانعت از امور مغایر و ورود غیرمجاز.
• حادثه: جلوگیری از تجمع غیرمجاز در امداد.
• کنترل: کنترل مجوز و تجهیزات حفاظتی.
• نظارت محوطه: نظارت بر علائم و گزارش نقص.
• گزارش فرآیند: ثبت و ارائه گزارش به ناظر.

وظایف شخص مجاز

• سلامت: سلامت جسمی، آگاهی و اجرای دستورالعمل‌ها.
• آموزش: آموزش ایمنی و مهارت تجهیزات.
• خروج اضطراری: خروج در خطر یا شرایط ممنوع.
• تخلیه: خروج فوری در هشدار یا دستور.
• ورود: ممنوع بدون تأیید مسئول.
• تجهیزات نجات: مجهز به امداد/نجات مگر در موارد خاص.
• جلیقه: در تجهیزات تنفسی، جلیقه با طناب نجات.

وظایف آزمایشگر

• مهارت: دانش و مهارت در تجهیزات.
• تجهیزات کالیبره: استفاده از تجهیزات سالم، گزارش نقص.
• آلاینده‌سنجی: شناسایی مخاطرات و خروج در خطر.
• در دسترس: آمادگی برای آزمایش مجدد و ثبت نتایج.

وظایف گروه امدادی

• آمادگی: آگاهی و آمادگی برای امداد/نجات.
• دسترسی: دسترسی به تمام قسمت‌ها.
• آموزش: شرکت در آموزش و اخذ گواهی.

• آموزش اولیه: آموزش ایمنی توسط مراجع صلاحیت‌دار.
• گواهی: آموزش عمومی/تخصصی با گواهی معتبر.
• پیمانکار: استفاده از کارگران آموزش‌دیده.
• مدارک: ارائه مدارک آموزش به کارفرما.

• ایمن‌سازی: جداسازی و حفاظ‌گذاری برای تعمیرات.
• قفل تجهیزات: قفل ایمن الکتریکی برای جلوگیری از راه‌اندازی.
• اکسیژن خالص: ممنوع برای تهویه.
• مخزن هوا: ممنوع داخل فضا.
• پمپ هوادهی: مجهز به برق اضطراری.
• گازسنجی: مستمر در فضاهای با خطر تغییر اتمسفر.
• ماسک فرار: مجهز کردن افراد برای فرار اضطراری.
• دما: دمای قابل تحمل یا لباس مناسب.
• ممنوعیت: استعمال دخانیات، شعله، موبایل در فضاهای اشتعال‌پذیر.
• اجرا: الزامی برای کارفرمایان/کارگران مشمول.

این آیین‌نامه با ۷ فصل، ۵ بخش و ۹۶ ماده در ۲۰ تیر ۱۴۰۱ تدوین و ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ توسط سرپرست وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (محمدهادی زاهدی وفا) تصویب شد.