آیین‌نامه حفاظت فنی از مواد خطرناک، قابل اشتعال و انفجار
راهنمای جامع برای پیشگیری از حوادث، آتش‌سوزی و انفجار در کارگاه‌های صنعتی
این آیین‌نامه بر اساس ماده ۴۷ قانون کار ایران برای حفاظت از نیروی کار و پیشگیری از حوادث در کارگاه‌های صنعتی تدوین شده است. در این راهنما، مفاد آن به زبانی ساده و قابل فهم برای همه توضیح داده شده است.
منبع: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
فهرست مطالب
- قسمت اول: تعاریف و اصطلاحات کلیدی
- قسمت دوم: مواد خطرناک و زیان‌بخش
- قسمت سوم: مواد قابل اشتعال و انفجار
- قسمت چهارم: نحوه انبار کردن مواد خطرناک
- قسمت پنجم: مواد قابل انفجار تجاری
- قسمت ششم: منیزیم و ترکیبات آن
- قسمت هفتم: سلولوئید و مواد سلولوئیدی
- قسمت هشتم: نگهداری کاربید و تهیه استیلن
قسمت اول: تعاریف و اصطلاحات کلیدی
تعاریف
- مایع قابل اشتعال: مایعی با نقطه اشتعال کمتر از ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد (مانند بنزین).
- مایع غیرقابل اشتعال: نقطه اشتعال بالای ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد.
- مخازن: روی زمین، مدفون (با حداقل ۶۰ سانتی‌متر خاک روی سقف)، یا نیمه‌مدفون.
- فیبر: الیاف مقاوم در برابر حرارت یا مواد شیمیایی.
- گرد و غبار: ذرات معلق از عملیات صنعتی.
- دود: ذرات ناشی از احتراق ناقص.
- گاز: ماده بدون شکل و حجم ثابت.
- مه: قطرات مایع معلق در هوا.
- بخار: حالت گازی مواد مایع یا جامد در دمای عادی.
نکته کاربردی: از این تعاریف برای شناسایی دقیق ریسک‌ها در کارگاه استفاده کنید.
قسمت دوم: مواد خطرناک و زیان‌بخش
فصل ۱: مقررات عمومی (مواد ۱-۵)
- جداسازی عملیات خطرناک در مکان‌های مجزا با حداقل نفرات.
- استفاده از دستگاه‌های سربسته برای جلوگیری از انتشار مواد زیان‌بخش.
- تأمین وسایل حفاظت فردی (PPE) و تدابیر فنی (تبصره: PPE به‌تنهایی کافی نیست).
فصل ۲: علائم ظروف (ماده ۶)
- استفاده از رنگ ساده، پلاک محتوا و دستورالعمل استفاده روی ظروف.
فصل ۳: آزمایش هوا (ماده ۷)
- آزمایش دوره‌ای غلظت گرد، دود و بخار (باید کمتر از حد مجاز باشد).
- تهویه متناسب با نوع کارگاه (تبصره).
فصل ۴: جلوگیری از تراکم گرد (مواد ۸-۹)
- طراحی بدون سطوح گردگیر، کف صاف، نظافت مستمر.
- عدم استفاده از اشیاء متراکم‌کننده گرد (تبصره).
نکته کاربردی: آزمایش هوا را هر ۳-۶ ماه انجام دهید تا از حد مجاز تجاوز نکند.
تصویر: بخشی از مایندمپ موادشیمیایی (جهت دریافت کلیک کنید)
قسمت سوم: مواد قابل اشتعال و انفجار
| فصل | مواد کلیدی | نکات اصلی |
|---|---|---|
| ۱: مقررات عمومی (۱۰-۱۴) | جداسازی، درها/پنجره‌های خودکار | فواصل ایمنی، دریچه انفجار (۱ m²/۱۵-۲۴ m³)، کف غیرجرقه‌ساز. |
| ۲: پیشگیری تراوش (۱۵-۱۶) | مخزن لبریز، محصورسازی | ظرفیت خاکریز ۱۰۰% گنجایش. |
| ۳: خروجی اضطراری (۱۷) | حداقل ۲ معبر | بدون مانع. |
| ۴: الکتریکی (۱۸) | تطابق با آیین‌نامه | - |
| ۵: منع دخانیات (۱۹) | ممنوعیت کبریت/جرقه | تابلو واضح. |
| ۶: کنترل حرارت (۲۰-۲۲) | حفاظ گرم‌کننده | رادیاتور صاف، حرارت < حد مجاز. |
| ۷: آژیر (۲۳) | آژیر خودکار | - |
| ۱۰: آتش‌نشانی (۲۴-۲۶) | خاموش‌کننده | بازرسی هر ۳ ماه، آموزش کارکنان. |
| ۱۱: تجهیزات مولد (۲۷) | محفظه، تهویه | ضدجرقه، ضد انفجار. |
| ۱۲: نقل مایعات (۲۸-۳۰) | گاز بی‌اثر، لوله برگشت | اتصال به کف. |
| ۱۳: فاضلاب (۳۱) | ظرفیت کافی | جداساز مایع/آب. |
| ۱۴: جمع‌آوری گاز (۳۲) | مصرف یا سوزاندن | (تبصره). |
| ۱۵: جلوگیری اختلاط (۳۳) | جداسازی تولیدکننده‌ها | استثنا برای هیدروژن/اکسیژن. |
نکته کاربردی: دریچه‌های انفجار را بر اساس نوع ساختمان محاسبه کنید.
قسمت چهارم: نحوه انبار کردن مواد خطرناک
| فصل | مواد کلیدی | نکات اصلی |
|---|---|---|
| ۱: عمومی (۳۴-۳۵) | انطباق با آیین‌نامه آتش | جداسازی شیمیایی. |
| ۲: مخازن مایع اشتعال‌پذیر (۳۶-۴۲) | لوله به کف، خاکریز | فاصله ≥۲۰ m، ضد صاعقه، تهویه ≥۲.۵ m. |
| ۳: مخازن غیراشتعال (۴۳-۵۱) | قابل رویت نشتی | ضد زنگ، نردبان با نرده. |
| ۴: بشکه‌ها (۵۲-۵۷) | انبار نسوز، سکو | تمیز/خشک خالی‌ها، شستشو (تبصره). |
| ۵: قرابه‌های اسید (۵۸-۶۴) | سبد منفرد، قفسه | حمل با چرخ‌دستی، جداسازی پر/خالی. |
| ۶: سیلوهای خشک (۶۵-۷۱) | دهانه مشبک | تجهیزات حفاظتی، نسوز. |
نکته کاربردی: پایه غیرقابل اشتعال و حوضچه ۱۰% ظرفیت اضافی الزامی است.
قسمت پنجم: مواد قابل انفجار تجاری
| فصل | مواد کلیدی | نکات اصلی |
|---|---|---|
| ۱: کلیات (۷۲-۷۵) | تصویب‌شده، فواصل ایمنی | ابنیه جدا (تبصره). |
| ۲: محصورسازی (۷۶-۸۰) | حصار/دیوار ≥۱ m | معابر ایمن. |
| ۳-۶: ساختمان، خروجی، کف (۸۱-۸۵) | یک طبقه، نسوز | کف نرم، پنجره تار. |
| ۷-۹: کارکنان، مواد (۸۶-۸۸) | حداقل نیرو/مواد | جداسازی ≥۱ m. |
| ۱۰: صاعقه (۸۹-۹۱) | برق‌گیر | بازرسی سالانه. |
| ۱۱-۱۴: ابزار، ممنوعیت (۹۲-۹۶) | ضدجرقه، ممنوعیت دخانیات | وسایل سربسته. |
| ۱۵: ضایعات (۹۷-۱۰۰) | بدون دفن | سوزاندن تحت نظارت. |
| ۱۶-۱۹: لباس، تعمیر (۱۰۱-۱۰۴) | بدون آهن، کنترل ورود | تابلوهای واضح. |
نکته کاربردی: حداکثر مواد در اتاق = حداقل لازم برای عملیات.
قسمت ششم: منیزیم و ترکیبات آن
| فصل | مواد کلیدی | نکات اصلی |
|---|---|---|
| ۱: کلیات (۱۰۵-۱۱۰) | یک طبقه، آموزش | مصالح غیراحتراق، ≥۲ راه فرار. |
| ۲: آتش‌نشانی (۱۱۱-۱۱۲) | براده چدن/ماسه | فقط مواد تصویب‌شده. |
| ۳: ضایعات (۱۱۳-۱۱۵) | سوزاندن/مخلوط ماسه | تهویه گاز. |
| ۴: کوره (۱۱۶-۱۲۱) | دسترسی آسان | پاک روزانه، مشعل غیرمستقیم. |
| ۵: ممنوعیت (۱۲۲) | دخانیات/شعله | اخطاریه (تبصره). |
| ۶: بوته (۱۲۳-۱۲۹) | فولاد، پر تا میز | املاح خشک، معاینه. |
| ۷: براده (۱۳۰-۱۳۱) | پاک/خشک | قبل از ذوب. |
| ۸: آتش (۱۳۲-۱۳۳) | اطفاء با گرد/شن | قطع جریان برای حریق بزرگ. |
| ۹: خروج براده (۱۳۴-۱۳۸) | پاک روزانه | ظروف جدا، جاروی برقی. |
| ۱۰: ابزار (۱۳۹-۱۴۳) | صیقلی، بدون تسمه آهنی | سرد با روغن. |
| ۱۱: تهویه (۱۴۴-۱۵۰) | منده نزدیک | بازرسی هفتگی، توقف خودکار. |
| ۱۲: قابل حمل (۱۵۱-۱۵۲) | تسمه ذوزنقه | محوطه محصور. |
| ۱۳: نابود (۱۵۳) | سوزاندن >۳۰ m | - |
| ۱۴: بسته‌بندی (۱۵۴-۱۵۶) | سربسته | اخطاریه "بدون آب". |
| ۱۵-۱۶: PPE، الکتریکی (۱۵۷-۱۵۹) | البسه نسوز | تطابق الکتریکی. |
نکته کاربردی: برای حریق منیزیم، هرگز از آب استفاده نکنید؛ فقط شن یا ماسه.
قسمت هفتم: سلولوئید و مواد سلولوئیدی
| فصل | مواد کلیدی | نکات اصلی |
|---|---|---|
| ۱-۲: اجازه، کارگاه (۱۶۰-۱۶۲) | تصویب‌شده، یک طبقه | کف شستشو، ≥۲ راه فرار. |
| ۳: آتش‌نشانی (۱۶۳) | سطل/پتو ضدحریق | - |
| ۴: ماشین (۱۶۴-۱۶۷) | خنک با آب | حرارت <۱۱۵°C، قطع خودکار. |
| ۵: مقدار (۱۶۸-۱۷۱) | حداقل لازم | ≤۱۰۰۰ kg فیلم/اتاق. |
| ۶: نظافت (۱۷۲-۱۷۴) | روزانه/هفتگی | بدون جرقه، تعمیر >۵ m. |
| ۷: اشیاء (۱۷۵-۱۷۶) | خروج سریع | - |
| ۸: دریچه گاز (۱۷۷-۱۷۹) | ۱ m²/۱۵ m³ | محافظ شیشه تار. |
| ۹: بسته‌بندی (۱۸۰-۱۸۲) | فلزی عایق | بدون لاک. |
| ۱۰: فیلم (۱۸۳-۱۸۸) | برش مرطوب | خشک <۴۵°C، اتاق‌های جدا. |
نکته کاربردی: حرارت دستگاه‌ها را همیشه زیر ۱۱۵ درجه سانتی‌گراد نگه دارید.
قسمت هشتم: نگهداری کاربید و تهیه استیلن
| فصل | مواد کلیدی | نکات اصلی |
|---|---|---|
| ۱: شرایط (۱۸۹-۱۹۳) | تصویب‌شده، فشار <۱.۵ kg/cm² | انبار خشک، بدون استیلن مایع. |
| ۲-۳: ظروف، خاک (۱۹۴-۱۹۶) | سربسته، بدون ضربه | بی‌اثر با ۱۰x آب. |
| ۴: ناخالصی (۱۹۷) | <۰.۵‰ فسفین | <۱.۵‰ سولفید. |
| ۵-۶: محل، الکتریکی (۱۹۸-۲۰۰) | فضای باز/تهویه | ضد انفجار. |
| ۷: ممنوعیت (۲۰۱) | <۵ m شعله | (تبصره). |
| ۸-۱۴: مولدها، فشارسنج (۲۰۲-۲۱۵) | فلز بدون مس | دریچه اطمینان <۰.۱ kg/cm². |
| ۱۵-۱۷: کمپرسور، رسوبات (۲۱۶-۲۲۶) | خنک آب، سوپاپ ضد برگشت | مجرای روباز. |
| ۱۸-۲۰: تعلیم، قابل حمل (۲۲۷-۲۴۳) | تعلیم‌دیدگان | <۶۰°C آب، شارژ خارج. |
| ۲۱: تعمیر (۲۴۴-۲۴۵) | روز، شستشو کامل | - |
| ۲۲-۲۳: استیلن محلول، کپسول (۲۴۶-۲۵۷) | نظارت، آب‌پاش | فشار <۲۰ kg/cm²، بازرسی ماهانه. |
نکته کاربردی: ژنراتورها را با فشارسنج قابل اعتماد مجهز کنید.
سوالات متداول (FAQ)
چرا این آیین‌نامه مهم است؟
برای پیشگیری از حوادث، آتش‌سوزی و انفجار در کارگاه‌های صنعتی و حفاظت از کارگران.
چه موادی خطرناک تلقی می‌شوند؟
مایعات قابل اشتعال، گازها، گرد و غبار، و مواد منفجره تجاری.
چگونه از انفجار جلوگیری کنیم؟
با جداسازی مواد، استفاده از تجهیزات ضدجرقه و دریچه‌های انفجار.
برای حریق منیزیم چه باید کرد؟
از شن یا ماسه استفاده کنید و هرگز آب نریزید.
فاصله ایمن مخازن چیست؟
حداقل ۲۰ متر برای مخازن مایعات قابل اشتعال.
با مایندمپ‌های HSEVIP، یادگیری را با بهترین کیفیت و کمترین زمان ممکن تجربه کنید.
تصویر: بخشی از مایندمپ موادشیمیایی (جهت دریافت کلیک کنید)