آیین‌نامه ایمنی ساختمان کارگاه‌ها
راهنمایی جامع برای ایمنی و حفاظت در محیط کار
اگر به دنبال راه‌اندازی یک کارگاه ایمن هستید، آیین‌نامه ایمنی ساختمان کارگاه‌ها بهترین راهنما است. این مقررات که در ۲۹ اسفند ۱۳۹۸ به‌روزرسانی شده، بر اساس آیین‌نامه‌های حفاظت فنی و بهداشت کار تدوین شده و هدفش پیشگیری از حوادث، حفاظت از کارگران و تجهیزات است. در این پست، محتوای کامل آن را به زبانی ساده و جذاب بازنویسی کرده‌ایم تا حتی افراد غیرمتخصص هم به راحتی بفهمند. هیچ بخشی حذف نشده، اما متن‌ها کوتاه‌تر و خواناتر شده‌اند. برای سادگی، فصل‌ها را در بخش‌های آکوردئون (کشویی) قرار داده‌ایم.
این آیین‌نامه برای همه کارگاه‌های مشمول ماده ۸۵ قانون کار الزامی است. همچنین، بر اساس ماده ۸۷ قانون کار (مصوب ۱۳۶۹)، قبل از ساخت یا توسعه کارگاه، نقشه‌ها و برنامه‌ها باید برای تأیید به وزارت کار ارسال شود. وزارتخانه ظرف یک ماه نظر می‌دهد و بهره‌برداری بدون رعایت ایمنی ممنوع است.
کلمات کلیدی: آیین‌نامه ایمنی ساختمان کارگاه‌ها، حفاظت فنی، بهداشت کار، پیشگیری از حوادث کارگاهی.
هدف و دامنه شمول
هدف این آیین‌نامه، به‌روزرسانی مقررات قدیمی (مصوب ۱۳۴۰) برای تطبیق با فناوری‌های جدید، ایمن‌سازی محیط کار، حفاظت از نیروی انسانی و منابع، و جلوگیری از حوادث است. رعایت آن در همه کارگاه‌های قانون کار اجباری است. برای ساخت کارگاه جدید یا توسعه، نقشه‌ها باید به وزارت کار ارسال شود تا ایمنی تأیید گردد – بهره‌برداری بدون این تأیید ممنوع است.
فصل اول: کلیات و تعاریف
در این فصل، اصطلاحات کلیدی تعریف شده تا همه چیز روشن باشد:
- بار مرده: وزن ثابت ساختمان مثل تیرها، ستون‌ها، کف‌ها، دیوارها، بام، پله‌ها و تیغه‌ها. وزن تجهیزات ثابت هم جزو آن است.
- بار زنده: بارهای موقتی که هنگام استفاده وارد می‌شود، مثل افراد یا اشیا. شامل برف، باد یا زلزله نمی‌شود و بر اساس کاربری ساختمان تعیین می‌گردد.
- بار برف: وزن برفی که بر اساس آمار منطقه، احتمال بیشتر شدنش در ۵۰ سال کمتر از ۲ درصد است.
- بار جانبی: نیرویی عمود بر محور سازه، مثل باد.
- بار ناشی از رانش خاک: نیروهای عمود بر محور از سمت خاک.
- تهویه مطبوع: کنترل همزمان دما، رطوبت، تمیزی هوا و توزیع آن برای راحتی فضا.
- آسانسور: وسیله‌ای با کابین برای حمل افراد یا بار به صورت عمودی بین طبقات.
- آسانسور کششی: حرکت با اصطکاک سیم بکسل و فلکه.
- آسانسور هیدرولیکی: حرکت با سیلندر و پیستون هیدرولیکی.
- آسانسور با رانش مثبت (وینچی): کابین با سیم بکسل آویزان و نیروی رانش از قرقره.
- کنترل‌کننده مکانیکی سرعت (گاورنر): وسیله‌ای که با افزایش سرعت یا سقوط، ترمز ایمنی را فعال می‌کند.
- چاه آسانسور: فضای نصب ریل‌ها و تجهیزات؛ کابین و وزنه باید داخل آن باشد.
- چاهک: فاصله عمودی از کف پایین‌ترین طبقه تا کف چاه.
- ترمز ایمنی: سیستم مکانیکی زیر یا بالای یوک کابین برای توقف اضطراری.
- یوک کابین: قاب اتصال ترمز، کفشک‌ها و سیم بکسل به کف کابین.
- ضربه‌گیر: وسیله ارتجاعی برای جلوگیری از برخورد کابین یا وزنه به کف چاهک.
- بالاسری: فاصله عمودی از بالاترین طبقه تا سقف چاه.
- وزنه تعادل: وزنه برای تعادل وزن کابین و بار.
- در طبقه: در ورودی هر طبقه؛ انواع مختلف دارد.
- در کابین: در ورودی کابین؛ معمولاً خودکار باز و بسته می‌شود.
- پله برقی: وسیله برای حمل افراد بین طبقات با شیب ۳۰ تا ۳۵ درجه.
- پیاده‌رو متحرک (برقی): برای انتقال افراد در سطوح هم‌تراز یا شیب حداکثر ۱۲ درجه.
- لوکس: واحد شدت نور؛ روشنایی یک شمع در یک متری سطح.
توجه: شکل‌های ذکرشده در ضمیمه اصلی موجود است.
فصل دوم: مقررات عمومی
این فصل قوانین کلی برای ایمنی و بهداشت کارگاه را پوشش می‌دهد:
- ماده ۱: رعایت مبحث ۳ مقررات ملی ساختمان، استانداردهای معتبر و آیین‌نامه‌های حفاظت فنی برای پیشگیری از آتش‌سوزی الزامی است.
- ماده ۲: طراحی و نصب تأسیسات گرمایی و تهویه طبق مبحث ۱۴ مقررات ملی، استانداردها و آیین‌نامه‌ها.
- ماده ۳: کارگاه‌های صنعتی با فاضلاب باید مسیرهای مجزا و تصفیه‌خانه ایمن طبق مقررات محیط زیست و آیین‌نامه ایمنی تصفیه‌خانه‌ها داشته باشند.
- ماده ۴: تأسیسات الکتریکی طبق مبحث ۱۳ مقررات ملی، استانداردها و آیین‌نامه حفاظتی الکتریکی.
- ماده ۵: سیستم اتصال زمین طبق آیین‌نامه ارتینگ و استانداردها.
- ماده ۶: علائم ایمنی طبق مبحث ۲۰ مقررات ملی و آیین‌نامه علائم ایمنی.
- ماده ۷: مولدهای بخار و دیگ‌ها طبق استانداردها و آیین‌نامه حفاظتی مصوب ۱۳۶۲.
- ماده ۸: تسهیلات بهداشتی (توالت، رختکن، حمام و غیره) طبق آیین‌نامه بهداشت وزارت بهداشت و مبحث ۱۶ مقررات ملی. تبصره: در کارگاه‌های موقت هم تأمین شود.
- ماده ۹: نگهداری مواد قابل اشتعال طبق آیین‌نامه‌های حفاظتی مربوطه.
- ماده ۱۰: سردخانه‌ها طبق استانداردها و آیین‌نامه‌ها.
- ماده ۱۱: تجهیزات ضدصاعقه در کارگاه‌های با مواد اشتعال‌پذیر یا ساختمان‌های مرتفع طبق استاندارد ملی.
- ماده ۱۲: رعایت آیین‌نامه کار در ارتفاع اگر لازم باشد.
- ماده ۱۳: مسئولیت با کارفرما؛ در صورت حادثه، طبق مواد ۹۵، ۱۷۱ و ۱۷۶ قانون کار جبران خسارت الزامی است.
تصویر: بخشی از مایندمپ ایمنی تابلو برق (جهت دریافت کلیک کنید)
فصل سوم: مقررات اختصاصی - ساختمان کارگاه
- ماده ۱۴: ساختمان مقاوم در برابر بارهای مرده، زنده، برف، باد، زلزله، رانش خاک و سایر نیروها. تبصره: محاسبات فنی ضمیمه نقشه‌ها.
- ماده ۱۵: حداقل ۱۲ مترمکعب فضا برای هر نفر (بدون کسر تجهیزات)؛ ارتفاع سقف حداقل ۳ متر. تبصره: برای ارتفاع بیش از ۳ متر، فقط ۳ متر محاسبه شود.
- ماده ۱۶: سقف‌های کاذب مقاوم در برابر بار و حریق؛ انبار کردن روی آن ممنوع.
- ماده ۱۷: چیدمان ماشین‌ها با فضای کافی برای تردد، تعمیر و انتقال مواد.
- ماده ۱۸: کف صاف، بدون لغزش و گردوغبار.
- ماده ۱۹: دریچه‌های کف هم‌سطح با کف.
- ماده ۲۰: خط‌کشی برای راه‌ها، محل مواد و جهت حرکت.
- ماده ۲۱: کف قابل شستشو؛ شیب برای هدایت آب به فاضلاب.
- ماده ۲۲: کف پله‌ها و اطراف آسانسور غیرلغزنده.
- ماده ۲۳: حفره‌ها اطراف ماشین‌ها با حفاظ مسدود شود.
- ماده ۲۴: نرده حفاظتی مقاوم، طبق استاندارد: فواصل پایه ۲۰۰ سانتی‌متر، ارتفاع ۹۰-۱۱۰ سانتی‌متر برای پرتگاه، ۸۵-۹۴ برای پله، تحمل ۹۰۰ نیوتن.
- ماده ۲۵: کف پله‌ها متناسب با اقلیم، ضد یخ‌زدگی.
- ماده ۲۶: مشخصات پله: کف حداقل ۳۳ سانتی‌متر، ارتفاع ۱۴-۲۰، عرض پاگرد ۱۱۰+، عرض پله حداقل ۹۰، شیب ۳۰-۵۰ درجه، تغییرات حداکثر ۶ میلی‌متر.
- ماده ۲۷: پله سرویس: کف حداقل ۱۵ سانتی‌متر، شیب حداکثر ۶۰، عرض حداقل ۵۵.
- ماده ۲۸: اختلاف سطح پاگرد حداکثر ۳.۷ متر.
- ماده ۲۹: پله‌ها مساوی در عرض و ارتفاع.
- ماده ۳۰: صفحات فلزی ایمن نصب شود.
- ماده ۳۱: پله با بیش از ۴ پله یا ۷۶ سانتی‌متر ارتفاع، نرده داشته باشد.
- ماده ۳۲: پله مارپیچی در سمت باریک نرده داشته باشد.
- ماده ۳۳: عرض پاگرد ۵۰ سانتی‌متر بیشتر از در بازشو.
- ماده ۳۴: چشمه‌های مشبک حداکثر ۱۱ میلی‌متر.
- ماده ۳۵: پله بیش از ۱۱۰ سانتی‌متر عرض، نرده کناری و دستی.
- ماده ۳۶: بیش از ۲۲۵ سانتی‌متر، نرده میانی.
- ماده ۳۷: نرده دستی دیواری با فاصله ۵ سانتی‌متر از دیوار، پایه‌ها حداکثر ۲۰۰ سانتی‌متر.
- ماده ۳۸: شیب رمپ حداکثر ۱۰ درجه، مثل پله‌ها ایمن.
- ماده ۳۹: پنجره پاگرد با بیش از ۳۰ سانتی‌متر پهنا و کمتر از ۹۰ سانتی‌متر ارتفاع، نرده داشته باشد.
- ماده ۴۰: دسترسی به ارتفاعات با پله یا نردبان.
- ماده ۴۱: گذرگاه بین ماشین‌ها حداقل ۶۰ سانتی‌متر.
- ماده ۴۲: جایگاه روی ماشین‌ها از دو طرف نرده داشته باشد.
- ماده ۴۳: سطوح برف‌گیر پاک یا ضد یخ ساخته شود.
- ماده ۴۴: در و پنجره ضد انفجار با بازشو به خارج.
- ماده ۴۵: اتاق اشعه X با ورق سربی پوشیده شود.
- ماده ۴۶: مسیر مواد خطرناک مجزا از تردد افراد.
- ماده ۴۷: ساختمان موقت با اتصال زمین.
- ماده ۴۸: طراحی برای معلولان طبق قوانین.
فصل چهارم: مقررات اختصاصی - روشنایی
- ماده ۴۹: روشنایی کافی، اولویت نور طبیعی.
- ماده ۵۰: پنجره‌های سقفی و دیواری برای نور یکنواخت.
- ماده ۵۱: نور اضافی موضعی.
- ماده ۵۲: منبع نور پوشیده برای جلوگیری از خیره‌گی.
- ماده ۵۳: سطوح روشن برای انعکاس بهتر. تبصره: رنگ‌ها بدون خیره‌گی.
- ماده ۵۴: پنجره‌ها همیشه تمیز.
- ماده ۵۵: کرکره برای کنترل نور، ایمن.
- ماده ۵۶: نور مصنوعی اگر طبیعی ممکن نیست.
- ماده ۵۷: روشنایی یکنواخت بدون سایه تند یا خیره‌گی.
- ماده ۵۸: تمیز کردن پنجره‌ها ایمن.
- ماده ۵۹: منابع نور بدون خطر.
- ماده ۶۰: شیشه‌ها ایمن و علامت‌گذاری شده.
فصل پنجم: مقررات اختصاصی - شدت نور
- ماده ۶۱: شدت نور طبق جداول وزارت بهداشت و مبحث ۱۳.
- ماده ۶۲: جدول شدت نور (لوکس):
- فضاهای عمومی تاریک: ۲۰-۵۰
- گذرگاه‌ها: ۵۰-۱۰۰
- کارهای گاه‌به‌گاه: ۱۰۰-۲۰۰
- کنتراست بالا/قطعه بزرگ: ۲۰۰-۵۰۰
- کنتراست متوسط/قطعه کوچک: ۵۰۰-۱۰۰۰
- کنتراست پایین/قطعه کوچک: ۱۰۰۰-۲۰۰۰
- تکرار زیاد/ریز: ۲۰۰۰-۵۰۰۰
- دقت بالا طولانی: ۵۰۰۰-۱۰۰۰۰
- خیلی خاص/کنتراست پایین: ۱۰۰۰۰-۲۰۰۰۰
- ماده ۶۳: روشنایی اضطراری حداقل ۱۰ لوکس با منبع مستقل.
فصل ششم: مقررات اختصاصی - عایق‌بندی ساختمان
- ماده ۶۴: رادیاتورها بدون ناراحتی حرارتی.
- ماده ۶۵: عایق حرارتی دیوارها، سقف، در و پنجره در مناطق سرد/گرم.
- ماده ۶۶: لوله‌ها عایق در برابر حرارت/سرما.
فصل هفتم: مقررات اختصاصی - دمای محیط
- ماده ۶۷: حداقل ۱۶ درجه برای کارهای نشسته، ۱۳ درجه برای فیزیکی (مگر قوانین خاص).
- ماده ۶۸: دماسنج الزامی.
فصل هشتم: مقررات اختصاصی - انبارها
- ماده ۶۹: مسیرهای مجزا برای افراد و وسایل.
- ماده ۷۰: تهویه ضدشعله، الکتریکی ضدجرقه.
- ماده ۷۱: حداقل دو راه خروج.
- ماده ۷۲: قفسه‌بندی بدون خطر سقوط.
- ماده ۷۳: مصالح مقاوم در برابر بار و آتش.
- ماده ۷۴: راه برای ماشین‌های حمل و آتش‌نشانی.
- ماده ۷۵: در فلزی صاف، بازشو به خارج.
- ماده ۷۶: پنجره با حفاظ، بازشو به خارج.
- ماده ۷۷: سیستم اعلام/اطفاء حریق.
- ماده ۷۸: استراحتگاه خارج از انبار.
- ماده ۷۹: دیوارها تا ۲۰۰ سانتی‌متر رنگ روشن.
- ماده ۸۰: دسترسی سریع به خروجی.
تصویر: بخشی از مایندمپ ایمنی موادشیمیایی (جهت دریافت کلیک کنید)
فصل نهم: مقررات اختصاصی - آسانسور و پله برقی
- ماده ۸۱: نصب طبق آیین‌نامه، استاندارد و مبحث ۱۵.
- ماده ۸۲: لوح شناسایی در کابین: سازنده، ظرفیت، کاربری، سال ساخت، آدرس، استاندارد.
- ماده ۸۳: چاه بسته، روشنایی مناسب، هواکش (شکل ۱۱).
- ماده ۸۴: آسانسور خارجی تا ۳ متر بسته، بالاتر رو به ساختمان.
- ماده ۸۵: فضای ایمن برای تعمیر الکتریکی.
- ماده ۸۶: وسایل فرمان دستی ضدتصادفی، قفل‌دار.
- ماده ۸۷: اتصال زمین.
- ماده ۸۸: دریچه تهویه ضدباران/پرنده.
- ماده ۸۹: تخلیه هوا مستقل.
- ماده ۹۰: تهویه دستی، نه برای ساختمان.
- ماده ۹۱: درهای طبقات کامل پوشاننده.
- ماده ۹۲: بالاسری وینچی: ضربه‌گیر، ۱۰ سانتی‌متر فاصله.
- ماده ۹۳: در اضطراری خودکار بسته.
- ماده ۹۴: درها فاقد روزنه، استحکام مثل طبقات.
- ماده ۹۵: ممنوع در سمت وزنه.
- ماده ۹۶: دریچه اضطراری به بیرون، قفل ایمنی.
- ماده ۹۷: دریچه در گروهی برای موتورخانه.
- ماده ۹۸: درها ضدسقوط.
- ماده ۹۹: درها همیشه بسته (شکل ۱۳).
- ماده ۱۰۰: قفل ایمنی، مانع حرکت بدون بسته بودن.
- ماده ۱۰۱: باز کردن فقط با کلید امدادی.
- ماده ۱۰۲: در لولایی شیشه‌دار.
- ماده ۱۰۳: توقف هم‌تراز.
- ماده ۱۰۴: در کابین پوشاننده.
- ماده ۱۰۵: حسگر برای بسته بودن.
- ماده ۱۰۶: حسگر مانع برای اتوماتیک.
- ماده ۱۰۷: زنگ و مکالمه با باتری.
- ماده ۱۰۸: تهویه و روشنایی استاندارد.
- ماده ۱۰۹: منبع اضطراری شارژی.
- ماده ۱۱۰: کف صاف، غیرلغزنده.
- ماده ۱۱۱: دریچه امدادی ۳۵×۵۰، به خارج.
- ماده ۱۱۲: ترمز ایمنی: قدرت توقف، آزادسازی مکانیکی، عملکرد عادی.
- ماده ۱۱۳: کلید حدی مستقل.
- ماده ۱۱۴: حسگر بار.
- ماده ۱۱۵: ممنوع ابزار در موتورخانه/چاه.
- ماده ۱۱۶: گاورنر مرتبط با ترمز.
- ماده ۱۱۷: پلمپ ترمز و گاورنر.
- ماده ۱۱۸: گاورنر جدا برای کابین و وزنه (شکل ۱۲).
- ماده ۱۱۹: حرکت پس از درگیری ۷ میلی‌متر قفل.
- ماده ۱۲۰: فضای موتورخانه ایمن.
- ماده ۱۲۱: ضد اشتعال در محیط خطرناک.
- ماده ۱۲۲: ایمنی تعمیر: تهویه، روشنایی.
- ماده ۱۲۳: نردبان اگر پله نیست.
- ماده ۱۲۴: اطفاء حریق موتورخانه.
- ماده ۱۲۵: بلند کردن طبق دستور سازنده.
- ماده ۱۲۶: آسانسور باری-نفری مثل نفری ساخته شود.
- ماده ۱۲۷: قطر سیم بکسل حداقل ۸ میلی‌متر، گاورنر ۶ میلی‌متر.
- ماده ۱۲۸: در اضطراری به خارج، قفل.
- ماده ۱۲۹: هماهنگ باز/بسته.
- ماده ۱۳۰: آسانسور خدماتی کوچک: حداکثر ۱ مترمربع کف، ۱۰۰ عمق، ۱۲۰ ارتفاع. تبصره: طبقات جدا حداکثر ۱۲۰.
- ماده ۱۳۱: حرکت منوط به بسته بودن همه درها.
- ماده ۱۳۲: لوح شناسایی پله برقی: سازنده، سال، آدرس، استاندارد. تبصره: ظرفیت طبق مبحث ۱۵.
- ماده ۱۳۳: حفاظ اطراف طبقه فوقانی (شکل ۱۴).
- ماده ۱۳۴: چک ایمنی قبل راه‌اندازی.
- ماده ۱۳۵: سطح ضدلیز (شکل ۱۴).
- ماده ۱۳۶: استارت بدون افراد روی خاموش.
- ماده ۱۳۷: محصور اطراف در تعمیر.
- ماده ۱۳۸: بازرسی سالانه توسط مؤسسه معتبر، گواهینامه نصب.
- ماده ۱۳۹: تعمیر توسط شرکت مجاز با پرسنل ماهر. تبصره: آموزش‌دیده.
- ماده ۱۴۰: ثبت گزارش تعمیر در دفتر.
فصل دهم: مقررات اختصاصی - محوطه کارگاه
- ماده ۱۴۱: طراحی راه: وسایل، کم دور زدن، بدون کنج تیز، تعمیر، مقاومت، شیب زهکشی، سطح ضدلغزش.
- ماده ۱۴۲: علامت‌گذاری تأسیسات مهم.
- ماده ۱۴۳: پیاده‌رو، علائم، روشنایی.
- ماده ۱۴۴: دهانه‌ها با دریچه یا نرده مسدود.
- ماده ۱۴۵: پوشش برداشته با کنترل یا نرده موقت، علائم شبانه.
- ماده ۱۴۶: سیم‌های برق ایمن، علامت‌دار، حریم برق.
- ماده ۱۴۷: کانال یا دکل برای برق‌رسانی.
- ماده ۱۴۸: معابر کوتاه، دور از ریزش.
- ماده ۱۴۹: تابلوها با محاسبه نیرو، پایه ایمن طبق مبحث ۲۰ و آیین‌نامه علائم.
- ماده ۱۵۰: سایبان ایمن، بدون بار اضافی.
- ماده ۱۵۱: گذرگاه وسایل مجزا از پیاده، تقاطع ایمن.
- ماده ۱۵۲: علائم ترافیکی از پلیس راهور.
- ماده ۱۵۳: آژیر و چراغ اضطراری.
- ماده ۱۵۴: درهای ورودی متناسب با کار.
- ماده ۱۵۵: نقاط امن علامت‌دار، مسیرها مشخص.
- ماده ۱۵۶: دفع زباله طبق قانون پسماند و آیین‌نامه آتش‌سوزی.
جمع‌بندی
این آیین‌نامه با ۳ فصل، ۱۵۶ ماده و ۷ تبصره، بر اساس مواد ۸۵ و ۹۱ قانون کار در ۱۳۹۰/۷/۱۸ شورای عالی حفاظت فنی تدوین و ۱۳۹۰/۱۰/۱۳ توسط وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی (عبدالرضا شیخ‌الاسلامی) تصویب شد. جایگزین مقررات قدیمی ۱۳۸۰/۸/۲۴ است.
با مایندمپ‌های HSEVIP، یادگیری را با بهترین کیفیت و کمترین زمان ممکن تجربه کنید.
تصویر: بخشی از مایندمپ سوالات استخدامی HSE (جهت دریافت کلیک کنید)
منبع: کلیک کنید
۵
از ۵
۲ مشارکت کننده