آیین‌نامه وسایل حفاظت فردی
راهنمایی جامع برای ایمنی و حفاظت در محیط کار
آیین‌نامه وسایل حفاظت فردی سندی است که به این عنصر حیاتی می‌پردازد و راهنمایی‌های مشخصی را برای محافظت از کارکنان در برابر خطرات محیطی ارائه می‌دهد. این متن نه یک مجموعه قوانین خشک و بی‌روح، بلکه به عنوان بخشی از HSE یک نقشه راه برای حفظ سلامتی و جلوگیری از حوادثی است که می‌توانند آینده افراد و کسب‌وکارها را تحت تأثیر قرار دهند. در این مقاله از HSEVIP دستورالعمل استفاده از تجهیزات حفاظت فردی را به زبان ساده و کاربردی توضیح داده‌ایم تا هر کسی، از کارگر در خط تولید تا مدیر در اتاق مدیریت، اهمیت و نحوه اجرای آن را به درستی درک کند.
هدف و دامنه شمول آیین‌نامه وسایل حفاظت فردی
قوانین وسایل حفاظت فردی براساس ماده 85 قانون کار، با هدف ارتقاء ایمنی، حفاظت از نیروی کار و منابع کشور و پیشگیری از حوادث ناشی از کار تدوین شده است.
فصل اول آیین‌نامه وسایل حفاظت فردی: تعاریف
وسیله حفاظت فردی
ابزاری که فرد برای جلوگیری از تماس مستقیم با عوامل آسیب‌رسان در محیط کار و کاهش خطرات از آن استفاده می‌کند.
گوشی حفاظتی
وسیله‌ای برای محافظت از شنوایی که روی گوش قرار گرفته و از ورود امواج صوتی مضر جلوگیری می‌کند.
پلاگ گوش
وسیله‌ای برای محافظت از شنوایی که داخل مجرای گوش قرار میگیرد و با مسدود کردن آن، مانع رسیدن امواج صوتی مضر به پرده گوش می‌شود.
وسایل و تجهیزات حفاظت فردی کار در ارتفاع
ابزارهایی برای جلوگیری از سقوط یا کاهش آسیب‌های ناشی از آن، مانند کمربند ایمنی (هارنس)، لنیارد و طناب‌های مختلف.
محافظ چشم
وسیـله حفاظت فردی است که چشـم را در برابر خـطرات زیر محافظت می‌نماید:
- برخورد اجسام سخت
- تابش‌های نوری (با طول موج ۱/0 الی 100میکرومتر)
- فلزات مذاب و اجسام داغ
- قطرات و پاشش مایعات
- ذرات گرد و غبار
- گازها
- هر نوع ترکیبی از این مخاطرات
عینک با تراز حفاظتی
عینکی که در برابر ضربه ساچمه فولادی با سرعت ۴۵ متر بر ثانیه مقاوم است.
عینک با تراز ایمنی
عینکی که کل چشم را می‌پوشاند و در برابر ضربه ساچمه فولادی با سرعت ۱۲۰ متر بر ثانیه مقاومت می‌کند.
سپر محافظ صورت
سپری که کل صورت را می‌پوشاند و در برابر ضربه ساچمه فولادی با سرعت ۱۹۰ متر بر ثانیه مقاوم است.
فیلتر نوری
نوعی عدسی که برای کاهش تابش نورهای مضر استفاده می‌شود.
شماره درجه‌بندی
عددی که ویژگی‌های نور عبوری از فیلتر را مشخص می‌کند و شامل کد نوع فیلتر و شماره تیرگی است.
فیلتر جوشکاری
فیلتر مخصوصی برای محافظت چشم در برابر نور و اشعه‌های خطرناک حاصل از جوشکاری.
ماسک
وسیله‌ای برای محافظت از دستگاه تنفسی که فضای صورت را کاملاً می‌پوشاند.
ماسک کامل
پوششی برای تمام صورت (چشم، بینی، دهان و چانه).
نیم ماسک
پوششی برای دهان، بینی و چانه.
ربع ماسک
پوششی برای دهان و بینی.
نیم فیلتر ماسک
ماسکی که بخش اصلی آن از فیلتر تشکیل شده و دهان، بینی و چانه را می‌پوشاند.
فیلتر ویژه
فیلتری مخصوص محیط‌های دارای اکسیدهای نیتروژن و جیوه.
فیلتر
بخش قابل تعویض ماسک که هوا را تصفیه می‌کند.
فیلترهای ذره‌ای
فیلترهایی برای محیط‌های دارای گرد و غبار و ذرات معلق.
فیلترهای گازی
فیلترهایی برای جذب گازها و بخارات در محیط‌های گازی.
سرپنجه ایمنی
سرپنجه‌ای که پا را در برابر ضربه با انرژی حداقل ۲۰۰ ژول محافظت می‌کند.
سرپنجه حفاظتی
سرپنجه‌ای که پا را در برابر ضربه با انرژی ۱۰۰ تا ۲۰۰ ژول محافظت می‌کند.
کلاه ایمنی
کلاهی برای محافظت از قسمت بالای سر.
دستکش ایمنی و بازوبند
وسایلی برای محافظت از دست و بازو.
گتر
وسیله‌ای برای پوشاندن فضای بین شلوار و کفش.
فصل دوم آیین‌نامه وسایل حفاظت فردی: مقررات عمومی
کارفرما برای کنترل خطرات باید محیط کار را بررسی و وسایل حفاظت فردی مناسب انتخاب کند. (ماده ۱)
کارفرما موظف است وسایل حفاظت فردی مناسب را رایگان و به تعداد کافی در اختیار کارگران بگذارد. (ماده ۲)
کارفرما موظف است استفاده و نگهداری صحیح از وسایل حفاظت فردی را به کارگران آموزش دهد. (ماده ۳)
کارفرما موظف است وسایل حفاظت فردی را در شرایط مطلوب و در محلی با دسترسی سریع نگهداری کند. (ماده ۴)
کارفرما باید وسایل حفاظت فردی معیوب، مستهلک یا تاریخ گذشته را جمع‌آوری و نابود کند. (ماده ۵)
کارفرما باید بر استفاده صحیح کارگران از وسایل حفاظت فردی نظارت کامل داشته باشد. (ماده ۶)
کارفرما باید اطلاعات وسایل حفاظت فردی را ثبت و نگهداری کند. (ماده ۷)
کارگر موظف است طبق آموزش‌ها از وسایل حفاظت فردی خود مراقبت و استفاده صحیح کند. (ماده ۸)
کارگر موظف است در صورت مشاهده نقص در وسایل حفاظت فردی، آن را به سرپرست خود گزارش دهد. (ماده ۹)
وسایل حفاظت فردی باید مطابق با استانداردهای ملی یا مورد تایید وزارت کار و وزارت بهداشت باشند. (ماده ۱۰)
وسایل حفاظت فردی باید بدون هرگونه لبه تیز، زائده و شکستگی باشند. (ماده ۱۱)
جنس وسایل حفاظت فردی باید به گونه‌ای باشد که شرایط محیطی بر کارایی آنها تأثیری نگذارد. (ماده ۱۲)
جنس وسایل حفاظت فردی که با پوست در تماس هستند، نباید باعث تحریک و حساسیت پوستی شود. (ماده ۱۳)
وسایل حفاظت فردی که به کارگر داده می‌شود باید متناسب با کار، سالم، تمیز، بهداشتی، کامل و آماده استفاده باشد. (ماده ۱۴)
اطلاعات زیر باید روی وسایل حفاظت فردی حک شود: (ماده ۱۵)
- نام
- علامت سازنده
- کشور
- تاریخ ساخت
- نوع کاربرد
- استاندارد و شماره تأییدیه وزارت کار و بهداشت
روش استفاده و سایر اطلاعات مورد نیاز مصرف‌کننده باید همراه با وسایل حفاظت فردی ارائه شود. (ماده ۱۶)
وسایل حفاظت فردی باید به راحتی قابل استفاده باشند، ایمنی کامل را تأمین کنند و مانع کار نشوند. (ماده ۱۷)
در محیط‌های دارای الکتریسیته ساکن، استفاده از وسایل حفاظت فردی ضدالکتریسیته ساکن برای جلوگیری از اشتعال یا انفجار ضروری است. (ماده ۱۸)
استفاده مشترک از وسایل حفاظت فردی به منظور رعایت اصول بهداشتی ممنوع است. (ماده ۱۹)
تصویر: بخشی از مایندنپ ایمنی تابلو برق ( جهت دریافت کلیک کنید )
فصل سوم آیین‌نامه وسایل حفاظت فردی: مقررات اختصاصی
عینک
استفاده از عینک‌های با تراز حفاظتی در کارهایی با خطر زیاد ممنوع است و باید از عینک‌های با تراز ایمنی استفاده شود. (ماده ۲۰)
شماره فیلترهای محافظ چشم برای جوشکاری و... باید بر اساس جداول استاندارد اشعه‌ها انتخاب شود. (ماده ۲۱)
انتخاب شماره تیرگی فیلترها باید بر اساس نور محیط باشد تا کارگر مجبور به نزدیک شدن و استنشاق گازهای مضر نشود. (ماده ۲۲)
عدسی عینک باید عاری از هرگونه نقص، حباب، خراش، فرورفتگی و دیگر عیوبی باشد که باعث ضعف بینایی می‌شود. (ماده ۲۳)
عینک حفاظتی باید سبک، محکم، کاملاً روی صورت قرار گیرد و در صورت نیاز، حفاظ جانبی داشته باشد. (ماده ۲۴)
قاب عینک برای کار در معرض باد و گرد و غبار باید مقاوم و ضدحساسیت باشد. (ماده ۲۵)
عینک‌های حفاظتی برای کار با فلزات مذاب باید در برابر حرارت مقاوم باشند. (ماده ۲۶)
قاب عینک برای کار با مایعات خورنده و گازهای خطرناک باید مقاوم و نرم باشد. (ماده ۲۷)
برای کارگران با نقص بینایی، عینک ایمنی مناسب باید بینایی و ایمنی را همزمان تأمین کند. (ماده ۲۸)
تصویر: بخشی از مایندنپ عینک ایمنی ( جهت دریافت کلیک کنید )
کلاه ایمنی
کلاه ایمنی باید در برابر ضربه و احتراق مقاوم و برای برق‌کاران عایق باشد. (ماده ۲۹)
وسایل جانبی که روی کلاه ایمنی نصب می‌شوند، باید ایمن باشند و از نظر وزن و جایگیری، اصول ایمنی رعایت شود. (ماده ۳۰)
استفاده از قطعات فلزی در داخل کلاه ایمنی ممنوع است. (ماده ۳۱)
باید به محض مشاهده علائم فرسودگی در تجهیزات داخلی کلاه ایمنی، آنها تعویض شوند. (ماده ۳۲)
لبه جلویی کلاه ایمنی نباید مانع دید اطراف یا استفاده از عینک باشد. (ماده ۳۳)
وزن کلاه ایمنی حداکثر باید ۴۰۰ گرم و با وسایل جانبی، حداکثر ۴۳۰ گرم باشد. (ماده ۳۴)
ماسک
وسایل محافظ دستگاه تنفسی باید کاملاً روی صورت قرار گیرند تا از نفوذ گاز و گرد و غبار جلوگیری کنند. (ماده ۳۵)
شستشو و ضدعفونی ماسک‌ها باید طبق دستورالعمل‌های سازنده و اصول ایمنی انجام شود. (ماده ۳۶)
نیم‌فیلتر ماسک‌ها باید از جنسی باشد که ذرات آن در هنگام تنفس جدا نشود. (ماده ۳۷)
عدسی ماسک کامل باید به گونه‌ای نصب شود که مانع نفوذ گاز گردد. (ماده ۳۸)
عدسی ماسک کامل باید میدان دید کافی و مناسبی را تأمین کند و اختلالی در دید ایجاد نکند. (ماده ۳۹)
روی ماسک باید حداقل یک دریچه بازدم برای خروج هوای تنفسی وجود داشته باشد. (ماده ۴۰)
استفاده از فیلترهای مجهز به دریچه دم روی ماسک‌های دارای این دریچه ممنوع است. (ماده ۴۱)
اتصال فیلتر به ماسک باید محکم و بدون منفذ بوده و فیلتر به آسانی قابل تعویض باشد. (ماده ۴۲)
حداکثر وزن فیلتر با نیم‌ماسک نباید از ۳۰۰ گرم و با ماسک نباید از ۵۰۰ گرم بیشتر شود. (ماده ۴۳)
فیلتر باید در برابر دما، رطوبت و مواد فاسدکننده مقاوم بوده و ذرات آن برای مصرف‌کننده مضر نباشد. (ماده ۴۴)
نوع فیلتر باید متناسب با نوع کار، شرایط محیطی و آلاینده‌های موجود در محیط کار انتخاب شود. (ماده ۴۵)
تاریخ تولید و انقضای ماسک و فیلترهای آن باید درج شود. (ماده ۴۶)
در محیط‌های با اکسیژن کم، کارگران باید از ماسک‌ها و تجهیزات هوارسان مناسب استفاده کنند. (ماده ۴۷)
تصویر: بخشی از مایندنپ ماسک تنفسی ( جهت دریافت کلیک کنید )
کفش ایمنی
کارگرانی که در معرض سقوط اجسام سنگین هستند، باید از کفش یا چکمه با سرپنجه ایمنی استفاده کنند. (ماده ۴۸)
کارگران با مواد خورنده باید از کفش‌های لاستیکی یا مقاوم در برابر این مواد استفاده کنند. (ماده ۴۹)
کفش کارگران با فلزات مذاب و مواد داغ باید مقاوم باشد، به پا بچسبد و بدون سوراخ بند کفش باشد. (ماده ۵۰)
کفش مورد استفاده در برق‌کاری باید نارسانا، فاقد قطعه فلزی و دارای ساق بلند باشد. (ماده ۵۱)
در محیط‌هایی با احتمال جرقه الکتریکی، کفش کارگران نباید قطعه فلزی داشته باشد. (ماده ۵۲)
برای جلوگیری از نفوذ اجسام تیز، کارگران باید از کفش‌هایی با ورقه فلزی مقاوم در زیره استفاده کنند. (ماده ۵۳)
محافظ گوش
پلاگ باید به راحتی در گوش قرار گیرد، آن را بپوشاند و به آسانی خارج نشود. (ماده ۵۴)
پلاگ‌ها باید بهداشتی بوده و در زمان عدم استفاده در محفظه مخصوصی نگهداری شوند. (ماده ۵۵)
گوشی حفاظتی باید لاله گوش را بپوشاند و از مواد جاذب صدا ساخته شده باشد. (ماده ۵۶)
طول باند گوشی حفاظتی باید متغیر و قابل انطباق با سر باشد. (ماده ۵۷)
گوشی حفاظتی باید آنقدر انعطاف‌پذیر باشد که از فشار یا ناراحتی روی سر جلوگیری کند. (ماده ۵۸)
بخش‌های فلزی گوشی حفاظتی باید در برابر اکسید شدن مقاوم و قابل ضدعفونی کردن باشند. (ماده ۵۹)
تصویر: بخشی از مایندنپ صدا در محیط کار ( جهت دریافت کلیک کنید )
دستکش حفاظتی
دستکش‌های حفاظتی باید متناسب با خطرات احتمالی کار انتخاب شوند. (ماده ۶۰)
استفاده از دستکش حفاظتی در کارهایی با قطعات متحرک ماشین‌آلات ممنوع است. (ماده ۶۱)
برق‌کاران باید از دستکش‌های عایق الکتریسیته متناسب با جریان و ولتاژ مصرفی استفاده کنند. (ماده ۶۲)
بازوبند باید ضمن قرارگیری و تثبیت در محل خود، حفاظت یکپارچه برای دست فراهم کند. (ماده ۶۳)
بازوبند و ساق دستکش باید حداقل ۸ میلی‌متر همپوشانی داشته باشند. (ماده ۶۴)
روی دستکش‌ها علاوه بر مشخصات مشترک، باید اندازه و حداکثر دمای مجاز برای تمیز کردن درج شود. (ماده ۶۵)
اندازه، جنس و شکل دستکش باید مانع از حرکت انگشت‌ها نشود. (ماده ۶۶)
لباس کار
لباس کار کارگران در نزدیکی قطعات متحرک باید کاملاً بسته و بدون قسمت‌های آویزان باشد. (ماده ۶۷)
آویزان کردن زنجیر، ساعت، کلید و استفاده از شال گردن روی لباس کار ممنوع است. (ماده ۶۸)
قسمت آزاد پوشش سر زنان در مجاورت ماشین‌آلات دوار باید کاملاً داخل لباس کار قرار گیرد. (ماده ۶۹)
لبـاس کار باید ایمن، راحت، سبک و متناسب با بدن باشد. (ماده ۷۰)
لباس کار نباید قسمت‌های زبر، تیز یا برجسته داشته باشد تا از آسیب پوستی جلوگیری کند. (ماده ۷۱)
برای نشان دادن نوع حفاظت لباس کار، باید از علائم تصویری استفاده شود. (ماده ۷۲)
مقاومت لباس جوشکاری در برابر ذرات داغ فلزی (ماده ۷۳)
نارسانا بودن و نداشتن قطعات فلزی در لباس جوشکاران و برق‌کاران (ماده ۷۴)
لباس کار تاجای ممکن نباید جیب داشته باشد. (ماده ۷۵)
پیش‌بند
استفاده از پیش‌بند در مجاورت قطعات متحرک ممنوع است؛ مگر اینکه پیش‌بند بدون بخش‌های آویزان و کاملاً به بدن چسبیده باشد. (ماده ۷۶)
پیش‌بندهای محافظ در برابر شعله و فلزات مذاب باید تمام سینه را بپوشانند و از جنس مقاوم در برابر شعله باشند. (ماده ۷۷)
پیش‌بند کار با اسیدها و مواد خورنده باید تمام سینه را بپوشاند و از جنس مقاوم در برابر آن مواد تهیه شود. (ماده ۷۸)
وسایل و تجهیزات حفاظت فردی کار در ارتفاع
برای کار در ارتفاع، علاوه بر تأمین جایگاه ایمن، استفاده از وسایل و تجهیزات حفاظت فردی الزامی است. (ماده ۷۹)
وسایل کار در ارتفاع باید بر اساس نوع کار، شرایط محیطی، وزن فرد و ارتفاع انتخاب شوند. (ماده ۸۰)
در وسایل کار در ارتفاع که احتمال سقوط آزاد وجود دارد، استفاده از شوک‌گیر ضروری است. (ماده ۸۱)
استفاده از میخ پرچ برای اتصال اجزای کمربند ایمنی و هارنس ممنوع است. (ماده ۸۲)
قبل از استفاده از تجهیزات کار در ارتفاع، از سلامت آنها اطمینان حاصل کرده و قطعات آسیب‌دیده را تعویض کنید. (ماده ۸۳)
هنگام استفاده از طناب ایمنی، حداکثر جابجایی عمودی در زمان سقوط نباید بیش از یک متر باشد. (ماده ۸۴)
طناب‌های ایمنی باید با مواد شوینده ضعیف شسته و توسط هوا خشک شوند. (ماده ۸۵)
فصل چهارم راهنمای انتخاب تجهیزات حفاظت فردی: سایر مقررات
سپر محافظ صورت باید کاملاً شفاف باشد و میدان دید کافی را فراهم کند. (ماده ۸۶)
هنگام کار روی آب، استفاده از جلیقه نجات الزامی است. (ماده ۸۷)
کارگران در معرض پرتوهای یون‌ساز باید از وسایل حفاظتی مخصوص استفاده کنند. (ماده ۸۸)
کارگران با موی بلند در نزدیکی ماشین‌آلات باید موهای خود را بپوشانند. (ماده ۸۹)
برای محافظت از ساق پا در برابر فلزات مذاب یا جرقه‌ها، باید از گتر حفاظتی استفاده شود. (ماده ۹۰)
الزام به اجرای آیین‌نامه وسایل حفاظت فردی
همه تولیدکنندگان، فروشندگان و کارفرمایان موظف به رعایت نکات ایمنی هستند. (ماده ۹۱)
مسئولیت حوادث ناشی از عدم رعایت این قوانین بر عهده کارفرما است. (ماده ۹۲)
این آیین‌نامه مشتمل بر ۴ فصل و ۹۲ ماده به استناد مواد ۸۵ و ۹۱ قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ ۱۳/۱۰/۱۳۸۹ شورای عالی حفاظت فنی تدوین و در تاریخ ۲۱/۳/۱۳۹۰ به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است. آیین‌نامه مذکور جایگزین آیین‌نامه وسایل حفاظت انفرادی مصوب ۲۱/۱۲/۱۳۴۰ شورای عالی حفاظت فنی می‌باشد.
تصویر: بخشی از مایندنپ سوالات استخدامی HSE ( جهت دریافت کلیک کنید )
جمع‌بندی
ایمنی در محیط کار یک مسئولیت مشترک است که با همکاری متقابل کارفرما و کارگر به بهترین شکل محقق می‌شود. کارفرمایان با فراهم کردن تجهیزات حفاظت فردی مناسب و اطمینان از صحت و کارایی آنها، به نیروی کار خود نشان می‌دهند که سلامتی و امنیت آنها در اولویت است. این اقدام نه تنها یک الزام قانونی، بلکه یک سرمایه‌گذاری برای حفظ منابع انسانی و مادی و پیشگیری از حوادث است. از سوی دیگر هر کارگر با استفاده صحیح و مداوم از این وسایل، نقشی کلیدی در حفظ سلامت خود و همکارانش ایفا می‌کند.
با مایندمپ‌های HSEVIP، یادگیری را با بهترین کیفیت و کمترین زمان ممکن تجربه کنید.
تصویر: بخشی از مایندمپ ایمنی موادشیمیایی (جهت دریافت کلیک کنید )
سوالات متداول (FAQ)
چرا استفاده از وسایل حفاظت فردی در محیط کار اجباری است؟
استفاده از این وسایل برای محافظت از سلامتی و ایمنی کارگران و پیشگیری از حوادث و آسیب‌های احتمالی، یک الزام قانونی و ایمنی است.
مسئولیت تأمین و نظارت بر وسایل حفاظت فردی بر عهده چه کسی است؟
طبق قانون، مسئولیت اصلی تأمین وسایل حفاظت فردی مناسب و نظارت بر استفاده صحیح از آنها، بر عهده کارفرما است.
آیا میتوان از عینک یا کلاه ایمنی آسیب‌دیده استفاده کرد؟
خیر، وسایل حفاظتی آسیب‌دیده یا فرسوده باید فوراً تعویض شوند، زیرا کارایی خود را از دست داده و نمی‌توانند حفاظت کافی را فراهم کنند.
چه نوع کفشی برای کار با فلزات مذاب مناسب است؟
برای کار با فلزات مذاب، باید از کفش‌های مقاوم در برابر حرارت استفاده شود که فاقد سوراخ بند کفش بوده و کاملاً به پا بچسبد تا از نفوذ مواد مذاب جلوگیری کند.
آیا استفاده از قطعات فلزی در داخل کلاه ایمنی مجاز است؟
خیر، استفاده از هرگونه قطعه فلزی در داخل پوسته کلاه ایمنی ممنوع است.
منبع: کلیک کنید